Τόσο το πανεπιστημιακό άσυλο όσο και οι έρευνες των αστυνομικών αρχών έχουν καταστήσει τον όρο αυτό ιδιαιτέρως δημοφιλή κάνοντας τον αντικείμενο ευρύτερων νομικών συζητήσεων και όχι μόνο. Στο παρόν άρθρο όμως θα εστιάσουμε στο άσυλο της κατοικίας.
Το άσυλο της κατοικίας προστατεύεται συνταγματικώς γεγονός που δεικνύει τη σημασία του θεσμού καθώς χρήζει αυξημένης νομικής προστασίας. Συγκεκριμένα στο άρθρο 9 του Συντάγματος ορίζεται πως <<η κατοικία του καθενός είναι άσυλο. Η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη. Καμιά έρευνα δε γίνεται σε κατοικία , παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος και πάντοτε με τη παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας. Οι παραβάτες της προηγούμενης διάταξης τιμωρούνται για παραβίαση του οικιακού ασύλου και για κατάχρηση εξουσίας και υποχρεούνται σε πλήρη αποζημίωση του παθόντος, όπως νόμος ορίζει.>>
Υπό τη προστασία του ασύλου της κατοικίας βρίσκονται όχι μόνο οι ιδιοκτήτες που διαμένουν στη μόνιμη κατοικία τους, αλλά και οι ενοικιαστές, οι φιλοξενούμενοι, οι πελάτες ξενοδοχείου για το δώμα τους. Πρέπει να καταστεί σαφές πως ο σκοπός του δικαιώματος είναι η περιφρούρηση της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, ανεξάρτητα με το ποιος είναι ο ιδιοκτήτης του περίκλειστου χώρου. Το δικαίωμα στο άσυλο της κατοικίας αποτελεί έκφανση της προστασία της προσωπικότητας του ανθρώπου και θα μπορούσε να συμπεριλαμβάνεται στο άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος. Το άρθρο 9 όμως του Συντάγματος που προστατεύει το άσυλο της κατοικίας δημιουργήθηκε για να αποφευχθούν αυθαίρετες επεμβάσεις του κράτους στην οικογενειακή ζωή του ατόμου
Στην ουσία το άσυλο της κατοικίας έχει περιεχόμενο αρνητικό καθώς απαγορεύει την επέμβαση των φορέων κρατικής εξουσίας στη κατοικία. Ωστόσο είναι σαφές πως αν το άτομο δώσει τη συγκατάθεση του χωρίς πίεση για έρευνα της κατοικίας του δεν υφίσταται παραβίαση ασύλου. Στην έννοια της παραβίασης του ασύλου της κατοικίας εντάσσονται η εγκατάσταση μηχανημάτων λήψης ήχου και εικόνας στην κατοικία, η παρεμπόδιση εισόδου στον οικιακό χώρο αλλά και η επιβολή εισόδου ή εξόδου από τη κατοικία προσώπων, ζώων και πραγμάτων.
Η συνηθέστερη μορφή παραβίασης του ασύλου της κατοικίας είναι η κατ’ οίκον έρευνα. Ως κατ’ οίκον έρευνα ορίζεται η αναζήτηση από τα όργανα της δημόσιας εξουσίας προσώπων ή αντικειμένων σε μια κατοικία, ανεξάρτητα από τη συγκατάθεση του κατόχου αυτής. Το ίδιο το Σύνταγμα θέτει της προϋποθέσεις και τα όρια διεξαγωγής της επιτρεπτής κατ’ οίκον έρευνας επισημαίνοντας πως θα πρέπει να πραγματοποιείται εντός πλαισίων και πάντα με τη παρουσία εντεταλμένων εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας. Η παρουσία των προσώπων της δικαστικής εξουσίας δεν είναι απαραίτητη κατά την είσοδο των διοικητικών οργάνων σε χώρους που παρά το γεγονός ότι αποτελούν κατοικία έχουν απολέσει τον χαρακτήρα της ιδιωτικότητας τους, όπως είναι τα καταστήματα που δέχονται υγειονομικούς ελέγχους. Και σε τέτοιες περιπτώσεις όμως η κατ’ οίκον έρευνα θα πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τους ειδικούς νόμους.
Παράβαση οικιακού ασύλου που είναι σε πολλούς άγνωστη υπάρχει και όταν ο εκμισθωτής κατέχει τα κλειδιά του διαμερίσματος στο οποίο διαμένει ο μισθωτής. Όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο ο μισθωτής έχει τη δυνατότητα να αρνηθεί στον μισθωτή να κατέχει τα κλειδιά του μισθίου καθώς και να αλλάξει κλειδαριά. Ο εκμισθωτής δεν έχει το δικαίωμα να εισέρχεται και να εξέρχεται από το μίσθιο όποτε θέλει. Αν δεν υπάρχει η ελεύθερη συγκατάθεση του μισθωτή κάθε είσοδος του ιδιοκτήτη στο μίσθιο συνιστά παράβαση του οικιακού ασύλου και της προσωπικής ζωής του μισθωτή. Ο φορέας του ασύλου έχει τη δυνατότητα εκ του Συντάγματος να ζητήσει αποζημίωση επί παραβιάσεως του ασύλου της κατοικίας του και η τιμωρία του παραβάτη θα είναι όχι μόνο για παραβίαση του ασύλου αλλά και για κατάχρηση εξουσίας. Η ποινική ευθύνη των οργάνων της κρατικής εξουσίας εντοπίζεται στα άρθρα 239, 241 και 334 του Ποινικού Κώδικα για τη κατάχρηση εξουσίας και τη διατάραξη οικιακής ειρήνης. Ο φορέας του διαμερίσματος που παραβιάστηκε έχει τη δυνατότητα να αξιώσει αποζημίωση για περιουσιακή ζημία και ηθική βλάβη όχι μόνο από τον ίδιο τον παραβάτη αλλά και από το δημόσιο αφού υπάρχει εις ολόκληρον ευθύνη.
Τέλος, η νομολογία και το διεθνές δίκαιο κατοχυρώνει το οικιακό άσυλο καθώς πληθώρα άλλων διατάξεων. Άλλωστε από την αρχαιότητα η κατοικία αποτελεί το καταφύγιο των βιοτικών λειτουργιών του ανθρώπου και ως εκ τούτου χαίρει μέγιστης προστασία από τον νόμο. Το παρόν άρθρο έχει γραφτεί από τον Δικηγόρο Αθηνών Κωνσταντίνο Ν. Καμουζή.