Σπυρίδων Βλιώρας: Ο όσιος Ιωάσαφ ο Μετεωρίτης είναι ο αφιερωτής του σταυρού στη δυσπρόσιτη κορυφή του Στύλου Σταγών (Αγίου Πνεύματος) στο Καστράκι Καλαμπάκας(;)

Του φιλολόγου Σπυρίδωνος Βλιώρα

Πριν από λίγο καιρό είχαμε γράψει μια μελέτη2 για δύο σταυρούς που είχαν προσηλωθεί σε δύο κορυφές του βράχου που από τα μέσα του 14ου αιώνα τουλάχιστον φέρει την ονομασία Στύλος Σταγών και που βρίσκεται ακριβώς πάνω από το χωριό Καστράκι Καλαμπάκας. Σ’ αυτήν εκθέταμε όσα στοιχεία ήταν γνωστά για τους σταυρούς αυτούς. Συνεχίζοντας όμως την έρευνα βρήκαμε πολλά πρόσθετα, ενδιαφέροντα, απρόσμενα και άγνωστα ως τώρα ευρήματα, τα οποία αμέσως θα εκθέσουμε.

Ο σταυρός που βρισκόταν στην ψηλότερη κορυφή αφαιρέθηκε στα 1975 από μέλη του πληρώματος ελικοπτέρου που συμμετείχε στα γυρίσματα της ταινίας Sky riders («Καβαλάρηδες του ουρανού»), καθώς βρισκόταν πεσμένος ή γερμένος ανάμεσα σε «πρίνους» ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα, σύμφωνα με γραπτά του Ιωάννη Παπασωτηρίου, και παραδόθηκε στον ηγούμενο της μονής Βαρλαάμ για φύλαξη. Έκτοτε βρίσκεται στο μουσείο–σκευοφυλάκιο της μονής.

Την ίδια περίοδο οι Γερμανοί αναρριχητές Heinz Lothar Stutte & Dietrich Hasse, που έκτοτε αναρριχήθηκαν σε όλους σχεδόν τους μετεωρίτικους βράχους, είχαν πρωτοέρθει στα Μετέωρα και πραγματοποιούσαν αναρρίχηση σε άλλους βράχους. Υπήρξαν μάρτυρες του περιστατικού, καθώς ανέβαιναν σε παρακείμενο του Στύλου Σταγών βράχο, και το αναφέρουν σε μεταγενέστερα βιβλία τους.

Οι ίδιοι αναρριχήθηκαν σε κορυφές του Στύλου Σταγών και «άνοιξαν» διάφορες αναρριχητικές διαδρομές από το 1976 και εντεύθεν, που τις χαρακτηρίζουν «εξαιρετικές» και «από τις πιο όμορφες αναβάσεις», ενώ μία από αυτές την χαρακτηρίζουν «ίσως η πιο δύσκολη αναρριχητική διαδρομή που υπάρχει σήμερα στα Μετέωρα.»

Από το μονύδριο που σήμερα λέγεται «του Αγίου Πνεύματος» υπάρχουν δύο βασικές αναρριχητικές διαδρομές, προκειμένου κάποιος ν’ ανέβει στην κορυφή και να προσηλώσει τον σταυρό. Την πρώτη ο Γερμανός αναρριχητής Heinz Lothar Stutte που την «πρωτάνοιξε» στα 1979 την ονόμασε «Weg des Wassers» (δρόμο / μονοπάτι του νερού) και είναι βαθμού δυσκολίας VII σε κάποια σημεία της.

Η δεύτερη, ανατολική και πάνω από το μονύδριο, που την ονόμασε «Weg der Blumen» (διαδρομή των λουλουδιών), είναι βαθμού αναρριχητικής δυσκολίας VI+ σε κάποια σημεία της. Πράγμα που σημαίνει ότι είναι αρκετά δύσκολες διαδρομές και οι δύο, προκειμένου να αναρριχηθεί κάποιος χωρίς ειδικό εξοπλισμό στον 14ο αιώνα μ.Χ., για παράδειγμα.

Θυμίζουμε ότι σύμφωνα με τον λόγιο μοναχό Συμεών Διονυσιάτη ο σταυρός έχει χαραγμένα τα εξής: “† Γερα/σί/μο(υ) / (μον)αχ(οῦ) / † Ἰω(άν)/ν(ου) (μον)αχ(οῦ) / † Μιχ(αὴλ) / ὁ μα/ΐστω/ρ”.

Ποιοι όμως είναι οι μοναχοί Γεράσιμος και Ιωάννης, που αφιέρωσαν τον σταυρό και μερίμνησαν να προσηλωθεί στην πολύ δύσκολα προσεγγίσιμη αναρριχητικά κορυφή του Στύλου Σταγών και πότε συνέβη το γεγονός της προσήλωσης; Πάνω από εξακόσια έτη αργότερα φαντάζει δύσκολο να ανακαλύψουμε περισσότερα στοιχεία για την ταυτότητα των μοναχών. Θα αποπειραθούμε όμως να την εξακριβώσουμε.

Το όνομα Γεράσιμος που φέρει ο μοναχός, του οποίου το όνομα αναφέρεται πρώτο στην αφιερωματική σταυρική επιγραφή δεν είναι και το πιο συνηθισμένο όνομα. Βέβαια, μετά από τον 16ο αιώνα και τον όσιο Γεράσιμο τον νέο ασκητή, που ασκήτευσε στη νήσο Κεφαληνία (†15.08.1579), πολλοί μοναχοί και κληρικοί φέρουν αυτό το όνομα προς τιμήν του οσίου.

Στα τέλη τού 14ου αιώνα ή στις αρχές του 15ου όμως, που ενδεχομένως τοποθετήθηκε ο σταυρός στην κορυφή του Στύλου Σταγών, όπως διαβάζουμε και σε σχετικό ενημερωτικό σημείωμα του βαρλααμίτικου μουσείου, που στηρίζεται κυρίως στον τύπο των συμπλεγμάτων των γραμμάτων, δεν ήταν δυνατόν να λάβει κάποιος το όνομα Γεράσιμος προς τιμήν του αγίου Γερασίμου εν Κεφαλληνία.

Θα μπορούσε κάποιος να ονομαστεί έτσι προς τιμήν του οσίου Γερασίμου του Ιορδανίτη (5ος αιώνα μ.Χ.) ή του αγίου Γερασίμου που η μνήμη του τιμάται στην 1η Ιουνίου και «αναφέρεται στον υπ’ αριθμόν 53 κώδικα της Μονής Βλατάδων / Βλατέων, ενώ καμία άλλη πληροφορία δεν έχουμε για τη ζωή του αγίου αυτού».

Υποπτευόμαστε —κι αυτό φυσικά είναι αντικείμενο περαιτέρω έρευνας— πως ο Μετεωρίτης μοναχός Γεράσιμος ο επονομαζόμενος Παχύς (για τον οποίο θα αναφερθούμε κατωτέρω και τον οποίο θεωρούμε ως τον αφιερωτή του σταυρού στην κορυφή του μετεωρίτικου Στύλου) ταυτίζεται με τον άγνωστο άγιο Γεράσιμο του κώδικα 53 της μονής Βλατάδων ή εν πάσει περιπτώσει έχει λάβει τ’ όνομά του απ’ τον άγιο αυτό.

«Το 1394, όπως μαρτυρείται από επίσημα έγγραφα του έτους αυτού (…), ο κτίτωρ του Μεγάλου Μετεώρου Ιωάσαφ, μαζί με τους μοναχούς Φιλόθεο και Γεράσιμο, εγκατέλειψε τη μονή του Μετεώρου και εγκαταστάθηκε στη μονή Βατοπεδίου του Αγίου Όρους. Αυτό συνέβη, πιθανότατα, εξαιτίας της εισβολής του Βαγιαζίτ Αʹ και της οριστικής κατάκτησης της περιοχής από τους Τούρκους.» «Δύο χρόνια μετά ο άγιος Ιωάσαφ επιστρέφει στην μονή της μετανοίας του. Ο μοναχός Γεράσιμος δεν ζει πλέον.»

Ο μοναχός Γεράσιμος πρέπει να ήταν μεγαλύτερος σε ηλικία από τον Ιωάσαφ, αν κρίνουμε από την εκδημία του στο Άγιο Όρος σε μεγάλη ηλικία, και ίσως είχε έρθει στην περιοχή των Μετεώρων ακολουθώντας τον όσιο Αθανάσιο τον Μετεωρίτη.

Γνωρίζουμε πως ο Αθανάσιος είχε έρθει από το Άγιο Όρος με τον γέροντά του Γρηγόριο και κάποιον μοναχό Γαβριήλ. Δεν αποκλείεται βέβαια ο νεαρός (τότε) Γαβριήλ να έλαβε αργότερα ως μεγαλόσχημος το όνομα Γεράσιμος, όπως ήταν την εποχή εκείνη η συνήθεια, με το όνομα του μεγαλόσχημου να αρχίζει πολλές φορές από το ίδιο γράμμα με το όνομα του μικρόσχημου μοναχού και ενδεχομένως και με το λαϊκό του όνομα (Γεώργιος; Γρηγόριος;). Μην ξεχνάμε πως και το κοσμικό όνομα του οσίου Αθανασίου του Μετεωρίτου ήταν Ανδρόνικος ενώ το αντίστοιχο όνομά του ως μικρόσχημου μοναχού ήταν Αντώνιος.

Ο Αθανάσιος έφθασε στην περιοχή των Μετεώρων λίγα χρόνια πριν από το 1340, σε ηλικία δηλαδή 33–34 ετών. Ίσως ο Γαβριήλ που τους συνόδευε από το Άγιο Όρος να ήταν τότε μικρότερος, όχι όμως και ανήλικος. Άρα ± 20–24 ετών. Κατά συνέπεια, πρέπει να γεννήθηκε καμιά δεκαετία περίπου πριν από τον όσιο Αθανάσιο, τουτέστιν γύρω στα 1312–1314. Συνεπώς, κατά το έτος του θανάτου του (±1395/96) πρέπει να ήταν υπερογδονταετής.

Να ξεκαθαρίσουμε στο σημείο αυτό πως οι παραπάνω συλλογισμοί για την ταύτιση του Γερασίμου με τον Γαβριήλ και τον ηλικιακό του προσδιορισμό είναι υποθετικοί (υπόθεση εργασίας μελλοντικών μελετών), καθώς δεν έχουμε άλλα βεβαιότερα στοιχεία. Υποθετική επίσης είναι και η παραδοχή πως ενδεχομένως ο Γεράσιμος αυτός να είναι ο άγιος που η μνήμη του τιμάται στην 1η Ιουνίου και αναφέρεται στον υπ’ αριθμόν 53 κώδικα της Μονής Βλατάδων. Αν ισχύει αυτό το τελευταίο, τότε γνωρίζουμε περισσότερα στοιχεία για τη ζωή ενός ακόμα Αγίου της Ορθόδοξης Εκκλησίας, για τον οποίο τίποτε άλλο εκτός από το όνομα δεν είναι γνωστό. Ίσως μια έρευνα στους κώδικες της μονής Βλατάδων, ιδίως στον 53, να έριχνε περισσότερο φως για τον Άγιο Γεράσιμο της 1ης Ιουνίου καθώς και για τον Μετεωρίτη Γεράσιμο.

Μην ξεχνάμε άλλωστε πως και η μονή Βλατάδων είχε σχέση με το κίνημα του Ησυχασμού και τον Γρηγόριο Παλαμά ενώ το καθολικό της τιμώταν επ’ ονόματι της Μεταμορφώσεως του Κυρίου. Τα ίδια ακριβώς ισχύουν και για τη μονή του Μεγάλου Μετεώρου.

Αν λοιπόν ισχύουν οι παραπάνω υποθέσεις, ο Γαβριήλ / Γεράσιμος βρέθηκε στα Μετέωρα μαζί με τον όσιο Αθανάσιο και ήταν ενδεχομένως ένας από τους 14 παρακελλιώτες, που αργότερα οργανώθηκαν στο μεγαλομετεωρίτικο κοινόβιο.

Ενδεχομένως στον Γαβριήλ / Γεράσιμο ανατέθηκε γύρω στα 1370 ή και αρκετά νωρίτερα η κατά Χριστόν ρύθμιση της πορείας του νεαρού βασιλόπαιδος Ιωάννη (μετέπειτα μοναχού Ιωάσαφ) και αυτόν είχε ως Γέροντα ο Ιωάσαφ και όταν παραιτήθηκε από τον θρόνο της Θεσσαλίας, αφήνοντάς τον στον Αλέξιο Άγγελο Φιλανθρωπηνό, και έγινε απλός μοναχός στην μετεωρίτικη μονή Μεταμορφώσεως, μέχρι στα 1393/94, που τον πήρε μαζί του στο Άγιο Όρος, σε μεγάλη πια ηλικία για τον Γεράσιμο, υπερογδοντάχρονο, με αποτέλεσμα δύο έτη αργότερα να επιστρέψει χωρίς τον Γεράσιμο πίσω στην μεγαλομετεωρίτικη μονή της μετανοίας του ο Ιωάσαφ.

Μέχρι στιγμής λοιπόν έχουμε ένα ζεύγος ονομάτων, Γεράσιμος και Ιωάννης, που απ’ ό,τι φαίνεται είχαν στενή σχέση μεταξύ τους (γέροντος / πνευματικού και «υποτακτικού») και που ταιριάζει με τα δύο αναγραφόμενα ονόματα στον περὶ οὗ ο λόγος σταυρό στην κορυφή του Στύλου Σταγών.

(Να ξανατονίσουμε στο σημείο αυτό πως η σχέση Γερασίμου και Ιωάννη / Ιωάσαφ είναι αδιαμφισβήτητη, ενώ υποθετική και αντικείμενο περαιτέρω έρευνας είναι η σχέση του Μετεωρίτη Γερασίμου με τον Γαβριήλ και τον Γεράσιμο του κώδικα 53 των Βλατάδων.)

Η δεύτερη αναφορά ονόματος που έχουμε στον αναρτημένο στην κορυφή του Στύλου σταυρό είναι Ιωάννης: «† Ἰω(άν)/ν(ου) (μον)αχ(οῦ)». Αν ο έτερος της «ξυνωρίδος» των εν τω σταυρώ ονομάτων είναι ο μοναχός Ιωάσαφ, θα περιμέναμε να γράφει στον σταυρό «Ἰωάσαφ μοναχοῦ».

Γνωρίζουμε πως ο μοναχός Ιωάσαφ υπέγραφε και ως Ιωάννης, όπως για παράδειγμα τον Νοέμβριο του 1381 στο συνοδικό γράμμα του μητροπολίτη Λαρίσης Νείλου υπέρ της μονής της Θεοτόκου των Μεγάλων Πυλών (Πορτα–Παναγιάς): «Μηνὶ Νοεμβρίῳ, ἰνδικτιῶνος εʹ, τοῦ ͵ϛωϟʹ ἔτους. †Νεῖλος, ἐλέῳ Θεοῦ ἀρχιεπίσκοπος Λαρίσης (…) †Ἰωάννης Οὔρεσης ὁ Παλαιολόγος, ὁ διὰ τοῦ θείου καὶ ἀγγελικοῦ σχήματος μετονομασθεὶς Ἰωάσαφ μοναχός.»

Στο παραπάνω μάλιστα συνοδικό γράμμα ο Ιωάννης / Ιωάσαφ υπογράφει δεύτερος στη σειρά μετά από τον μητροπολίτη Λαρίσης (με έδρα τα Τρίκαλα) Νείλο, προς ένδειξη σεβασμού στο πρόσωπο του επισκόπου, αλλά πολύ πάνω από τον «καίσαρα» (όπως υπογράφει, όγδοος στη σειρά) Αλέξιο Άγγελο Φιλανθρωπηνό.

Υποθέτουμε λοιπόν πως τον σταυρό του Στύλου Σταγών αφιερώνει ο μοναχός Γεράσιμος με το πνευματικό του παιδί Ιωάννη / Ιωάσαφ, που για λόγους σεβασμού «υπογράφει» δεύτερος, και στην περίπτωση αυτή.

Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα που ισχυροποιεί την υπόθεσή μας πως τα ονόματα των Γερασίμου και Ιωάννου στον σταυρό του Στύλου Σταγών είναι αυτά του Ιωάννη / Ιωάσαφ και του πνευματικού και γέροντός του Γερασίμου, όπως τα εκθέσαμε ως άνω.

Η ανάβαση / αναρρίχηση από το οροπέδιο του Στύλου Σταγών ως την κορυφή του βράχου είναι όπως είδαμε πολύ δύσκολη, VI και VII βαθμού δυσκολίας σε κάποια σημεία της. Σύμφωνα με τα λόγια σύγχρονων αναρριχητών πολύ δύσκολα κάποιος τον 14ο αιώνα θα μπορούσε να αναρριχηθεί στην κορυφή, χωρίς τον ειδικό εξοπλισμό των σημερινών αναβατών.

Γνωρίζουμε όμως μια περίπτωση επιδέξιου ντόπιου αναρριχητή τού 14ου αιώνα, κατοίκου του κάστρου των Σταγών (σημερινή Καλαμπάκα) ή του καστρακίου των Σταγών (σημερινό Καστράκι), που μάλιστα κλήθηκε από τον Ιωάννη / Ιωάσαφ να αναρριχηθεί σε άλλο δύσκολο βράχο και για άλλη υπόθεση, την ίδια περίπου εποχή.

Σε κείμενο που επιγράφεται «Πάτρια, εἴτουν ἐξήγησις πέτρας τῆς λεγομένης Ὑψηλοτέρας» και αναφέρεται —ανάμεσα σε άλλα— στους μοναχούς που πρωτανέβηκαν στο δυσπρόσιτο μοναστήρι της Υψηλοτέρας ή των Καλλιγράφων, διαβάζουμε συγκεκριμένα για τον πρώτο εξ αυτών, τον λεγόμενο Διονύσιο, «ὃς μετεκλήθη Δωρόθεος», ο οποίος χαρακτηρίζεται «αὐτόχθων ὑπάρχων, ἤτοι τοπικός, ἔτι σφριγῶν, (…) ἰσχυρὸς (…) καὶ πρόθυμος εἰς τὸ ἐργάζεσθαι». Επειδή όμως κατοικούσε σε σπήλαιο κοντά στο χωριό Καστράκι και «τὰ δὲ ψυχικά, λίαν ᾐχμαλωτίζετο καὶ εἰς ἄκρον ἐπτώχευεν (…) μέσον τῶν παγίδων (…) ἄντικρυς δὲ ἡ θεωρία κακῶν τῶν θελγήτρων», αποφάσισε να απευθυνθεί στον «κοινὸν πατέρα, τὸν κῦριν Ἰωάσαφ», ο οποίος, με τη σύμφωνη γνώμη των υπολοίπων μοναχών και του αρχιερέα προσκάλεσε κάποιο «λαμβάμονα», όπως διαβάζει ο μελετητής Νίκος Βέης στον κώδικα 25 της μεγαλομετεωρίτικης μονής (φύλλο 217v).

Ας δούμε το κείμενο: «Καὶ δὴ προσκαλεσάμενοι ὁ κὺρ Ἰωάσαφ λαμβάμονα, ἐμισθώσατο τοῦτον, ὅπως κατασκευάσει ἀνελθεῖν ἐν τῇ πλησίον τοῦ Μετεώρου πέτρα. Πυκτεύσας οὖν πλεῖστα, μόλις Θεοῦ βοηθείας, ἀνῆλθεν· ἔτη ἀπὸ κτίσεως κόσμου ͵ϛωϟηʹ. (=1389/1390) Ἔκτοτε οὖν, μετεκομίσατο τὰς ἐκεῖσε χρείας, καὶ ἀναρτήσας κλίμακα, καὶ καλῳδίοις σκευασάμενος, ἀνήγαγεν τὴν παρακομιδήν. Εἴτα καὶ κατοικίαν ἐδείματο τὴν ἀρκοῦσαν· ἦν γὰρ ἰσχυρὸς καὶ εὔτολμος· μετά δε τῶν ἄλλων, καὶ ναὸν ᾠκοδόμησεν εἰς ὄνομα τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου.»

Διαβάζοντάς το, διαπιστώνουμε με μεγάλο ενδιαφέρον τον τρόπο αναρρίχησης των πρώτων μοναχών πάνω σε δυσπρόσιτους βράχους, προκειμένου να κτιστούν τα μετεωρίτικα μοναστήρια.

Ας κάνουμε μια μικρή παρέκβαση στη μελέτη μας, για να εκθέσουμε την διαδικασία αναρρίχησης στους μετεωρίτικους βράχους μέχρι και τον 14ο περίπου αιώνα μ.Χ.

Καταρχάς, οι μοναχοί έβρισκαν κάποιον ειδικό αναρριχητή, ο οποίος στο κείμενο χαρακτηρίζεται κατά την ανάγνωση του Νίκου Βέη με την άπαξ λεχθείσα λέξη λαμβάμων, πιθανόν από τα συνθετικά λαμβάνω + -βάμων3 (< βαίνω). Κατά τη γνώμη μας, ίσως το κείμενο να γράφει «λαμβάνοντα».

Πρόκειται για αναρριχητή που «λάμβανε» κάποιον και τον βοηθούσε να ανέλθει σε κάποιο δυσπρόσιτο βράχο. Πώς γινόταν αυτό; «Κατασκευάσει». Δεν πρόκειται για ρήμα, αλλά για ουσιαστικό σε πτώση δοτική (του τρόπου). Η «κατασκεύασις», στη δοτική «τῇ κατασκευάσει». Και τι ήταν η κατασκεύασις;

Έχουμε τη μεγάλη τύχη σε διάφορα σημεία των μετεωρίτικων βράχων και ειδικά στην αναρριχητική διαδρομή προς τη κορυφή της Υψηλοτέρας, να σώζονται αυτές οι «κατασκευάσεις».

Ήδη από την ελληνιστική και ρωμαϊκή εποχή, οι κάτοικοι του Αιγινίου (Aeginium, όπως είναι γνωστό στις λατινικές πηγές) και των Σταγών αργότερα, είχαν ειδικούς φύλακες / καστροφύλακες, οι οποίοι ήταν επιδέξιοι στην αναρρίχηση, αλλά χρησιμοποιούσαν και τον εξής τρόπο ανάβασης:

1782, «Οἱ μονὲς τῶν Μετεώρων». Χαλκογραφία του χαράκτη Παρθενίου μοναχοῦ ἐξ Ἐλασσόνος (λεπτομέρεια).

Φθάναν στη βάση του βράχου ή σκαρφάλωναν μέχρι κάποιο πλάτωμα του βράχου που μπορούσαν. Εκεί στήριζαν μια σκάλα ξύλινη τριών–τεσσάρων ή και περισσότερων μέτρων. Ανεβαίνοντας στην κορυφή της σκάλας, έσκαβαν τον βράχο, σχημάτιζαν δοκοθήκες και τοποθετώντας ειδικές δοκούς δημιουργούσαν ένα μικρό πλάτωμα.

Πατώντας επ’ αυτού, τοποθετούσαν πάνω του τη σκάλα και συνέχιζαν την ίδια διαδικασία. Ενίοτε κρεμούσαν από τις δοκούς του πλατώματος και σκάλα κατασκευασμένη από σχοινί βρίζας.

Μ’ αυτόν τον τρόπο αναρριχόνταν μέχρι την κορυφή του βράχου. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν θάρρος, αντοχή («ἰσχυρὸς καὶ εὔτολμος») και τεχνογνωσία, που είχε αναπτυχθεί και βελτιωθεί με το πέρασμα των χρόνων, από την ελληνιστική περίπου περίοδο μέχρι τον 14ο αιώνα περίπου μ.Χ.4

Μία από τις λαξεύσεις με τα ξύλα που δημιουργούσαν το πλάτωμα στη βόρεια πλευρά του βράχου της Υψηλοτέρας. Φωτογραφία Σπυρίδωνος Βλιώρα, 14.05.2023.

Και πότε βοήθησε αυτός ο «ἰσχυρὸς καὶ εὔτολμος» λαμβάμων / λαμβάνων τον Διονύσιο / Δωρόθεο να αναρριχηθεί στην Υψηλοτέρα; «Ἔτη ἀπὸ κτίσεως κόσμου ͵ςωϟηʹ.» Στα 1389/90 λοιπόν ανέβηκε ο αναρριχητής με τη βοήθεια των βοηθών του και με καλῴδια (υποκοριστικό της αρχαιοελληνικής λέξης κάλως, που σημαίνει σχοινί) βοήθησε και τους υπολοίπους να ανέβουν οι ίδιοι και να ανεβάσουν και τα αναγκαία.

Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό πως η ανάβαση στην μονή Υψηλοτέρας πραγματοποιήθηκε από την βόρεια πλευρά του βράχου, που είναι προς το μέρος του Μεγάλου Μετεώρου, με «κατασκευάσεις» / λαξεύσεις / δοκοθήκες κάθε 4–5 μέτρα περίπου, που διατηρούνται έως σήμερα! Ενώ οι αναρριχητικές διαδρομές της εποχής μας ανοίχτηκαν από τη νότια και δυτική πλευρά.

Πότε όμως αναρτήθηκαν οι σταυροί στην κορυφή του Στύλου Σταγών; Όπως είδαμε, η εκτίμηση των επιμελητών της κειμηλιακής βαρλααμίτικης έκθεσης για την χρονολογία στηρίζεται κυρίως στον τύπο των συμπλεγμάτων των γραμμάτων και προσδιορίζεται «στα τέλη τού 14ου αιώνα ή στις αρχές τού 15ου».

Λαμβάνοντας υπόψη την μεγάλη δυσκολία αναρρίχησης στην κορυφή του Στύλου αλλά και τη δράση ενός ικανότατου λαμβάμονα / λαμβάνοντα στα έτη λίγο πριν ή λίγο μετά τα 1389/90, που είδαμε παραπάνω, καθώς επίσης και την ανάμειξη στην όλη υπόθεση του Ιωάννη Ούρεση / Ιωάσαφ μοναχού και στις δύο υποθέσεις που εξετάσαμε παραπάνω, θα λέγαμε ότι ο ίδιος λαμβάμων / λαμβάνων ανέβηκε την ίδια περίπου εποχή και στην κορυφή του Στύλου Σταγών.

Προς αυτή την κατεύθυνση λειτουργεί και ο λεγόμενος «κριτικῷος καὶ δικαιωτικὸς ὁρισμὸς τοῦ καίσαρος Ἀλεξίου Ἀγγέλου (Φιλανθρωπηνοῦ) ἐν σχέσει πρὸς διένεξιν τῶν μοναχῶν Μετεώρου καὶ Στύλου περὶ τῆς κατοχῆς τοῦ κελλίου τῆς Θεοτόκου τοῦ εἰς τὸ Πηγάδιον». Με τον ορισμό αυτό τη συγκεκριμένο κελλίο δίνεται στο Μεγάλο Μετέωρο.

Ο ορισμός αυτός που εκδόθηκε «ἐπὶ ἔτους ͵ϛωϟϛʹ [=1388]» και τον υπογράφει ο «Ἀλέξιος Ἄγγελος Καῖσαρ» αποτελεί μια «νίκη» της μονής Μεταμορφώσεως στη «διαμάχη» της με τους μοναχούς του Στύλου και είναι ένας από τους πολλούς κρίκους μιας αλυσίδας «διενέξεων», που οδήγησε τελικά τη μονή Μεταμορφώσεως του Μετεώρου να έχει δεσπόζουσα θέση στον σύμπαντα μετεωρίτικο χώρο και τον επικεφαλής της (αλλά ποτέ ηγούμενο, παρά μόνο «απλό» μοναχό) Ιωάσαφ να διαπραγματευτεί τελικά με τους επήλυδες οθωμανούς του Βαγιαζίτ Αʹ και να πετύχει την αναγνώριση κάποιων προνομίων υπέρ των μετεωρίτικων μονών και των Σταγών / Καλαμπάκας.5

Θεωρούμε λοιπόν πιθανό μετά από τον Αύγουστο τού 1388 και μέχρι το 1389/90 ο τέως βασιλιάς Ιωάννης και τότε μοναχός Ιωάσαφ, μαζί με τον γέροντά του Γεράσιμο, αφού ανέθεσε σε κάποιον μαΐστορα Μιχαήλ να κατασκευάσει έναν σιδερένιο σταυρό, προσέλαβε κάποιον λαμβάμονα / λαμβάνοντα, επιδέξιο και εύτολμο αναρριχητή, και ανάρτησε τον σταυρό στην κορυφή του Στύλου Σταγών, ο οποίος παρέμεινε εκεί κάπου 600 χρόνια, μέχρι να καταλήξει στο κειμηλιαρχείο της μονής Βαρλαάμ.

Άλλωστε, μόνο ο κυβερνήτης («καῖσαρ») της Θεσσαλίας Αλέξιος Άγγελος Φιλανθρωπηνός και ο τέως κατέχων τη θέση αυτή Ιωάννης / Ιωάσαφ μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στους καστροφύλακες / τζάκωνες / λαμβάμονες (λαμβάνοντες), οι οποίοι κατά κανόνα συνέβαλλαν στη φύλαξη του κάστρου (στην Καλαμπάκα) και του καστρακίου (στο Καστράκι) των Σταγών και να τους απασχολήσουν για μια άσχετη με την άμυνα υπόθεση σε μια μια κρίσιμη περίοδο, κατά την οποία επέλαυναν οι οθωμανοί.

Υποσημειώσεις

1 Διαβάστε την πλήρη εκδοχή της μελέτης στη διεύθυνση: https://www.academia.edu/102235344.

2 Τα Μετέωρα, 1496 (24.03.2023), σελ. 21, www.academia.edu/98999014.

3 Πβ. αιθεροβάμων, ουρανοβάμων κ.λπ.

4 Με την έλευση των οθωμανών στα τέλη τού 14ου αιώνα μ.Χ. ατόνησε και σταδιακά εξέλιπε η διαδικασία και τεχνική αυτή.

5 Σπυρίδων Βλιώρας, Οι Σταγοί / Καλαμπάκα και τα Μετέωρα στην πρώιμη Τουρκοκρατία (κατάληψη / συνθηκολόγηση, νέο τοπωνύμιο, απογραφή 1454/55), www.academia.edu/88830042, Καλαμπάκα ²2022, σελ. 7 κ.ε.