Χριστίνα Καρακαντά – Απόκριες: Τι φανερώνει η μεταμφίεση για τον εαυτό μας

Η ανθρώπινη ανάγκη για μεταμφίεση δεν είναι κάτι καινούργιο.

Η ανθρώπινη ανάγκη για μεταμφίεση δεν είναι κάτι καινούργιο. 

Από αρχαιοτάτων χρόνων η χρήση της μάσκας και της αμφίεσης παρουσιάζεται σε διάφορες τελετουργικές δοξασίες, όπως τα Παναθήναια και τα Διονύσια στην αρχαία Ελλάδα.

Σε διάφορες ομάδες Ιθαγενών η χρήση της μάσκας αποτελεί απαραίτητο εργαλείο τελετουργιών και σε πολλές περιπτώσεις η μάσκα έχει φορεθεί συμβολικά σε διαμαρτηρίες. Πλέον η μεταμφίεση έχει γίνει συνώνυμη με το Καρναβάλι, το κέφι, τη ζωντάνια, την έντονη διασκέδαση και, σε πιο προσωπικό επίπεδο, την απελευθέρωση από ταμπού και ηθικούς φραγμούς.

Για την ψυχολογία, η μάσκα αποτελεί συνήθες φαινόμενο αφού αναγνωρίζει πως όλοι μας, συμβολικά, φοράμε μάσκες ανάλογα με τις καταστάσεις και το περιβάλλον – το λεγόμενο ¨πρόσωπο¨ που βγάζουμε στη κοινωνία. Έχετε πει ποτέ ¨δεν ήμουν ο εαυτός μου¨ σε κάποια περίσταση; Έχετε χρειαστεί να δείξετε κάτι διαφορετικό από αυτό που αισθανόσαστε ή πιστεύατε; Τότε έχετε φορέσει μία από τις «κοινωνικές» μάσκες για να ανταποκριθείτε στις ανάγκες της κοινωνίας, της οικογένειά σας ή της δουλειάς σας.

Το αν θα μεταμφιεστούμε τις Απόκριες και το τί θα φορέσουμε σχετίζονται με την ψυχολογική μας ταυτότητα. Η ψυχολογική ταυτότητα του ατόμου έχει δύο πλευρές: αυτή που φαίνεται εκ πρώτης όψεως, την φαινομενική, κι αυτή που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια, την κρυμμένη ή ¨λανθάνουσα¨.

Η μεταμφίεση, κατά κάποιο τρόπο, δίνει την αίσθηση της ελευθερίας να φέρουμε στην επιφάνεια αυτή την ¨λανθάνουσα¨ όψη της ψυχολογικής μας ταυτότητας, είτε συνειδητά είναι εν αγνοία μας.

Στον μεταμφιεσμένο δεν αποδίδονται ευθύνες γιατί η φαινομενική του ταυτότητα παραμένει κρυφή. Η μεταμφίεση, λοιπόν, λειτουργεί καταλυτικά στην ψυχολογία του ατόμου, το οποίο αισθάνεται ασφαλής ότι δεν θα αναγνωριστεί για να κατακριθεί για τις πράξεις του. Η ανωνυμία που προσφέρει η μεταμφίεση επιτρέπει στο άτομο να συμπεριφερθεί χωρίς φραγμούς και ταμπού, να παίξει κάποιο ρόλο που τον βιώνει είτε ως επιθυμία είτε ως περιέργεια, και να νιώσει ελευθερία. Οι πράξεις στις οποίες επιδίδεται, όμως, όπως επίσης και η συγκεκριμένη αμφίεση που έχει επιλεχθεί είναι αντιπροσωπευτικές του πραγματικού του χαρακτήρα με αποτέλεσμα η μεταμφίεση, στην ουσία, να φανερώνει πτυχές του πραγματικού του εαυτού.

Υπάρχουν και άτομα που αρνούνται να μεταμφιεστούν επικαλούμενοι της κοινωνικής τους θέσης (‘τι θα πούνε αυτοί που με ξέρουν’) ή το ότι οι μεταμφιέσεις είναι για τα παιδιά. Η μεταμφίεση προκαλεί αλλαγή της ταυτότητάς τους την οποία αντιμετωπίζουν ως απειλητική στο ‘εγώ’ και την αυτοπεποίθησή τους. Επίσης, η μεταμφίεση αντιπροσωπεύει την απώλεια ελέχγου της φαινομενικής τους ταυτότητας και την απειλή – σε ψυχολογκό επίπεδο – της δύναμης και της εξουσίας τους. Όμως είναι βασική η υπενθύμιση ότι η μεταμφίεση είναι προσωρινή – μια παρένθεση στη ζωή του ανθρώπου, που έπειτα ξαναγυρίζει στη τάξη.

Καλές Απόκριες.

Χριστίνα Καρακαντά
Πτυχιούχος Ψυχολογίας του UBC (University of British Columbia)
Μέλος του Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων (Σ.Ε.Ψ.)