Μαρίνα Καραθανάση: Η διαδικασία της επικοινωνίας

Αν και το παιδί σας πει την πρώτη του λεξούλα γύρω στους δώδεκα μήνες, η διαδικασία της μάθησης ξεκινά από τη γέννηση.

Αν και το παιδί σας πει την πρώτη του λεξούλα γύρω στους δώδεκα μήνες, η διαδικασία της μάθησης ξεκινά από τη γέννηση.

Στην αρχή το μωρό προσπαθεί να επικοινωνήσει με το περιβάλλον του και να εκφράσει τις ανάγκες και τα συναισθήματά του μέσα από το κλάμα. Λίγο αργότερα χρησιμοποιεί τις εκφράσεις του προσώπου -ένα χαμόγελο ή μια ματιά- και τις κινήσεις των χεριών, μέχρι να φτάσει στο σημείο να παράγει τους πρώτους ήχους.

Οι πρώτοι ήχοι που βγάζουν τα μωράκια είναι φωνήεντα, συνήθως το “α” και το “ο” και σπανιότερα το “ε”. Αυτό το αρχικά περιορισμένο ρεπερτόριο, όμως, διανθίζεται και διευρύνεται καθημερινά. Και το μωρό, ενθουσιασμένο κάθε φορά με κάποιο καινούριο ηχητικό του επίτευγμα, σταματά λίγο για να ακούσει τον εαυτό του, περιμένει με αγωνία την απάντηση της μαμάς του και αμέσως πάλι συνεχίζει το “διάλογο” με μεγαλύτερο ενθουσιασμό. Γιατί το μωράκι σας είναι ένα πλάσμα πολύ κοινωνικό και ξέρει να εκφράζεται πολύ πριν καταφέρει να αρθρώσει την πρώτη του λέξη.

Γύρω στους έξι μήνες της ζωής του, μάλιστα, αρχίζει να παράγει και τα πρώτα σύμφωνα. Αυτό συμβαίνει όταν το μωρό, περιορίζοντας τις θηλαστικές κινήσεις, αρχίζει να κάνει κινήσεις με την άνω και κάτω γνάθο. Τα χείλη, λοιπόν, έρχονται σε επαφή, το στόμα ανοιγοκλείνει και το αρχικό “α” γίνεται τώρα “αμ”.

Έτσι δημιουργείται το πρώτο σύμφωνο, το οποίο συνήθως είναι το “μ” ή το “μπ”. Αυτή η νευρολογική εξέλιξη του παιδιού, η οποία του επιτρέπει να ανοιγοκλείνει τη γνάθο, συμπίπτει με την ανάπτυξη της γνωστικής του ικανότητας. Το μωρό συνειδητοποιεί τώρα πια πλήρως ότι μπορεί να παράγει και έναν άλλο ήχο εκτός από το “α”.

Αρχίζει λοιπόν να μιμείται τον εαυτό του, να επαναλαμβάνει το ίδιο ξανά και ξανά, οπότε το αρχικό “αμ” γίνεται “αμ – αμ – αμ” ή “αμπ – αμπ – αμπ”. Αυτό λοιπόν είναι το “μπαμπάλισμα”, το πρώτο λεξιλόγιο του μωρού, μια αλυσίδα ήχων, η οποία περιλαμβάνει φωνήεντα και σύμφωνα, χωρίς όμως να σχηματίζονται λέξεις.

Πώς να βοηθήσετε το παιδί σας να μιλήσει

Το μωράκι σας έχει το χάρισμα του λόγου χαραγμένο στα γονίδιά του. Διαθέτει, λοιπόν, μια εκπληκτική ικανότητα να απορροφά σαν σφουγγάρι τα ερεθίσματα εκείνα τα οποία θα αποτελέσουν το θεμέλιο λίθο για το πρώτο του λεξιλόγιο. Για να σας επιδείξει, όμως, τις ρητορικές του ικανότητες χρειάζεται τη δική σας πολύτιμη συμπαράσταση. Πώς, λοιπόν, μπορείτε να βοηθήσετε το μωρό σας να μιλήσει γρήγορα και σωστά; Προσπαθήστε, κατ’ αρχάς, να μιλάτε συνέχεια στο μωράκι σας. Η ομιλία, όπως και το τραγούδι, έχει και αυτή λόγια, ρυθμό και μελωδία. Κάθε φορά, λοιπόν, που μιλάτε στο μωρό σας, αυτό στην αρχή μένει ακίνητο, μαγεμένο από τον ήχο της φωνής σας, και ύστερα κουνιέται ρυθμικά για να σας δείξει ότι συμμετέχει στη συζήτηση.

Όταν σταματήσετε να μιλάτε, θα παρατηρήσετε ότι το μωρό κινείται περισσότερο, αδιάψευστο σημάδι ότι έφτασε η σειρά του να απαντήσει. Δεν είναι, επίσης, σωστό, να μιλάτε στο παιδί γενικά και αόριστα για διάφορα γεγονότα τα οποία συνέβησαν στο παρελθόν ή πρόκειται να συμβούν μελλοντικά όπως: “Σε λίγο θα έλθει ο μπαμπάς και θα πάμε βόλτα”. Ο καλύτερος τρόπος για να βοηθήσετε το μωρό σας να μιλήσει είναι να του περιγράφετε τι κάνετε τη στιγμή που το κάνετε. Όταν το ταΐζετε θα του εξηγείτε τι φαγητό τρώει, όταν του κάνετε μπάνιο, θα αναφέρεστε στα μέλη του σώματός του, όταν το ντύνετε, θα του δείχνετε τα ρουχαλάκια του. Έτσι θα βοηθήσετε το παιδί σας να ταυτίσει το ηχητικό σύμβολο με την πράξη ή με το αντικείμενο στο οποίο απευθύνεται.

Γιατί τα μωρά, κατά τη διάρκεια του πρώτου χρόνου της ζωής τους, αποκτούν γνώσεις όταν η υποτιθέμενη διδασκαλία γίνεται με πραγματικά αντικείμενα τα οποία ταυτίζονται με το ηχητικό τους σύμβολο. Ακόμη, για να βοηθήσετε το μωρό να κάνει πιο γρήγορα την ταύτιση του γλωσσικού συμβόλου με το αντικείμενο, θα πρέπει να επαναλαμβάνετε τα ίδια πράγματα και μάλιστα χρησιμοποιώντας τις ίδιες λέξεις.

Η επανάληψη -όπως έλεγαν και οι σοφοί μας πρόγονοι- είναι η μητέρα της μάθησης. Και επειδή η δομή μιας συζήτησης προϋποθέτει τη συνομιλία δύο ανθρώπων, δώστε στο μωράκι σας την ευκαιρία του διαλόγου, με το να του απευθύνετε ερωτήσεις που ζητούν απάντηση.

Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα οι απαντήσεις του μωρού σας θα είναι ένα γοητευτικό χαμόγελο ή μια ακαταμάχητη ματιά, σημάδια, όμως, που θα σας δώσουν τα έναυσμα για να συνεχίσετε τη συζήτηση. Όταν μιλάτε στο μωρό, προσπαθήστε να χρησιμοποιείτε πάντοτε ουσιαστικά, αποφεύγοντας τις αντωνυμίες και τις αοριστολογίες. Δεν είναι ο “θείος” αλλά ο “θείος Γιώργος”, όχι η “γιαγιά” αλλά η “γιαγιά Καίτη”.

Δεν λέμε σε ένα μωράκι “Κοίταξε την κυρία”, γιατί η κυρία δεν είναι η ίδια κάθε φορά που χρησιμοποιούμε τη λέξη. Το μωρό που βλέπει διαφορετική κυρία κάθε φορά που ακούει τη λέξη και δεν είναι σε θέση να γενικεύσει την έννοια, μπερδεύεται. Κάτι άλλο, επίσης σημαντικό, είναι ότι πρέπει οπωσδήποτε να αποφεύγετε τη μωρουδίστικη γλώσσα. Πρέπει από την αρχή να χρησιμοποιείτε το σωστό λόγο όταν μιλάτε στο μωρό.

Εξάλλου, αυτό δεν έχετε στόχο να του μάθετε; Η γλώσσα των μωρών δεν είναι για να τη χρησιμοποιούν οι μεγάλοι σαν να ήταν μια “ξένη” γλώσσα για να επικοινωνήσουν με κατοίκους άλλης χώρας. Αυτό που εμείς λέμε γλώσσα των μωρών δεν είναι τίποτα άλλο από το αρχικό στάδιο για την προσαρμογή του παιδιού στη μητρική γλώσσα του. Γι’ αυτό και άλλους ήχους και συνδυασμούς συλλαβών βγάζουν τα Ελληνόπουλα και άλλους τα παιδιά από άλλες χώρες.