Ηρακλής Φίλιος: Κανένας πατερικός λόγος δεν είναι σκάνδαλο – Το παράδειγμα του Αγίου Συμεών Ν. Θεολόγου

Είναι γεγονός ότι η εποχή μας είναι αλλοπρόσαλλη. Και είναι γιατί οι άνθρωποι επιτρέπουν μία τέτοια στάση και συμπεριφορά.

Είναι γεγονός ότι η εποχή μας είναι αλλοπρόσαλλη. Και είναι γιατί οι άνθρωποι επιτρέπουν μία τέτοια στάση και συμπεριφορά. 

Θέλω σήμερα πεισματικά να μείνω σε κάτι που είναι πεποίθηση όλων όσων ασχολούνται με τα θεολογικά γράμματα και τους λόγους των Πατέρων χωρίς να τους παρερμηνεύουν.

Ένας πνευματικός, ένας γέροντας, ένας θεολόγος δεν έχουν κανένα δικαίωμα να κρύψουν τους λόγους του Ευαγγελίου και των Πατέρων της Εκκλησίας. Δεν έχουν επίσης κανένα δικαίωμα να παρερμηνεύσουν τους λόγους αυτούς κατά το δοκούν. Έχουν χρέος να μεταδώσουν με τα χαρίσματα που τους έδωσε ο Θεός και την ιδιαίτερη τους προσωπική ιδιοσυγκρασία ακραιφνώς τη σοφία των γραμμάτων και του θεολογικού πνεύματος.

Στην εποχή μας πρέπει να συνηθίσουμε όλοι μας ότι σε κάθε τέτοια προσπάθεια θα υπάρχουν αντιδράσεις. Εξάλλου επειδή ορισμένοι κατάντησαν τη θεολογία και την Εκκλησία «μουσείο» και ως οι κατεξοχήν κομπλεξικοί άνθρωποι τρώγονται μέσα τους μόλις ανακαλύψουν την ομορφιά που μπορεί να κρύβει ένας πρωτοποριακός για το νου τους πατερικός λόγος, δεν υπάρχει περίπτωση αυτοί οι άνθρωποι να μην σκανδαλιστούν και να το αφήσουν έτσι. Κάθε λέξη, κάθε πρόταση, κάθε νόημα που είναι γραμμένο στο Ευαγγέλιο και στα πατερικά συγγράματα έχει τη δική του ομορφιά. Κι όταν αυτό το νόημα επεκτείνει την αλήθεια και την καθιστά σε ωραιότητα που βασανίζει το σύγχρονο ηθικιστικό και ευσεβιστικό πνεύμα, είναι αδύνατον λόγοι Πατέρων να μην σκανδαλίσουν. Πράγματι λόγοι Πατέρων σκανδαλίζουν όσους βολεύτηκαν σε πωρωμένες σκέψεις και συνειδήσεις που τελείωσαν την παρουσία τους στο γράμμα του νόμου αδιαφορώντας για το πνεύμα που σώζει.

Αμαρτία δεν είναι να επικαλείσαι έναν λόγο π.χ. του αγίου Συμεών Νέου Θεολόγου που αναφερόμενος στον όλο άνθρωπο ο ίδιος γράφει ότι βλέπει στο χέρι του, το πόδι του, την βάλανο τον Χριστό. Κι αυτοί είναι λόγοι του αγίου Συμεών. Αμαρτία είναι να σκανδαλίζεσαι επειδή ο Συμεών Ν. Θεολόγος χρησιμοποίησε τη λέξη «βάλανος» για να δηλώσει ότι ο Χριστός βρίσκεται σε όλον τον άνθρωπο. Αυτός ο στείρος, κακόγουστος ηθικισμός είναι η κατεξοχήν ευσέβεια. Άνθρωποι δήθεν που σκανδαλίζονται από τέτοιες εκφράσεις που γράφει εν τέλει ένας άγιος της Ορθοδοξίας ο Συμεών Ν. Θεολόγος.

Παραθέτω για την αλήθεια των πραγμάτων το σχετικό χωριό που αποτελεί γροθιά στον κακόγουστο και κακότεχνο (οι Πατέρες αναφέρουν ως κακοτεχνία κάθε ενέργεια του διαβόλου σε αντίθεση με την καλλιτεχνία του Θεού) ηθικισμό: «Μέλη Χριστοῦ γινόμεθα, μέλη Χριστὸς ἡμῶν δέ, καὶ χεὶρ Χριστὸς καὶ ποῦς Χριστὸς ἐμοῦ τοῦ παναθλίου, καὶ χεὶρ Χριστοῦ καὶ ποῦς Χριστοῦ ὁ ἄθλιος ἐγὼ δέ. Κινῶ τὴν χεῖρα, καὶ Χριστὸς ἡ χεὶρ μου ἔστιν. Ἀμέριστον γὰρ νόει μοι θεότητα τὴν θείαν! Κινῶ τὸν πόδα καί, ἰδού, ἀστράπτει ὡς ἐκεῖνος˙ μή εἴπῃς, ὅτι βλασφημῶ, ἀλλ᾿ ἀπόδεξαι ταῦτα καὶ τῷ Χριστῷ προσκύνησον τοιοῦτόν σε ποιοῦντι! Εἰ γάρ καὶ σὺ θελήσειας, μέλος αὐτοῦ γενήσῃ, καὶ οὕτω μέλη ἅπαντα ἑνὸς ἡμῶν ἑκάστου μέλη Χριστοῦ γενήσονται, καὶ Χριστὸς ἡμῶν μέλη, καὶ πάντα τὰ ἀσχήμονα εὐσχήμονα ποιήσει κάλλει θεότητος αὐτὰ κατακοσμῶν καὶ δόξῃ, καὶ γενησόμεθα ὁμοῦ θεοὶ Θεῷ συνόντες, ἀσχημοσύνην σώματος ὅλως μὴ καθορῶντες, ἀλλ᾿ ὅλοι ὅλῳ σώματι Χριστῷ ὁμοιωθέντες, καὶ μέλος ἕκαστον ἡμῶν ὅλος Χριστὸς ὑπάρξει. Εἰς γάρ πολλὰ γινόμενος εἷς ἀμέριστος μένει, μερὶς ἑκάστῃ δέ αὐτός ὅλος Χριστός ὑπάρχει˙ πάντως οὖν οὕτως ἔγνωκας Χριστὸν καὶ δάκτυλόν μου καὶ βάλανον – οὐκ ἔφριξας, ἤ σὺ καὶ ἐπῃσχύνθης; Ἀλλά Θεός σοί ὅμοιος οὐκ ᾐσχύνθη γενέσθαι,
σύ δέ ἐκείνῳ ὅμοιος αἰσχύνῃ γεγονέναι;» (Ύμνοι Θείων Ερώτων, Ύμνος ΙΕ’).

Τι μας λέει λοιπόν ο Συμεών Ν. Θεολόγος; Ότι γινόμαστε μέλη του Χριστού. Και το χέρι και το πόδι. Κινούμε το χέρι και Χριστός είναι το χέρι μου. Μην πεις μας λέει ότι βλασφημώ. Και εκτός από το χέρι Χριστός και δάχτυλο και βάλανος. Και πάλι για να προλάβει τις υστερικές φωνές εντός των τειχών της Εκκλησίας τι λέει αμέσως μετά; Δεν έφριξες και δεν ντράπηκες; Και στη συνέχεια συμπληρώνει αποστομωτικά: «Αλλά ο Θεός δεν ντράπηκε να γίνει όμοιος με σένα, εσύ ντράπηκες να γίνεις όμοιος μ’ Εκείνον;». Και πιο αιχμηρός τονίζει λίγο παρακάτω στον λόγο του:

«Κακῶς ἄρα ὑπέλαβες, οὐ γάρ ἄσχημα ταῦτα!». Εν τέλει ντροπή είναι οι λέξεις ή οι σκέψεις;
Ο Γέροντας του Συμεών Ν. Θεολόγου ο Συμεών ο Νέος Ευλαβής κυκλοφορούσε γυμνός και δεν είχε δυσκολία να βλέπει γυμνούς τους άλλους. Πώς να το χωρέσει αυτό ο νους ενός ηθικιστή; Φαντάζεστε να έβλεπε να περνάει από μπροστά του τον Συμεών τον Ν. Ευλαβή; Πώς θα τον χαρακτήριζε; Τι θα είχε να του προσάψει; Κι όμως αυτό είναι σκάνδαλο για ορισμένους. Η αθωότητα των χρόνων έχει χαθεί και έχει αντικατασταθεί σήμερα από την ευσεβιστική υποκρισία ενός σοβαροφανούς ύφους που με όλα σκανδαλίζεται και όλα είναι αμαρτία.

Θέλω να καταλήξω λοιπόν σε μία σύγχρονη νοοτροπία που κυοφορείται και αναπτύσσεται τερατωδώς εντός του χώρου της Εκκλησίας. Το να σκανδαλίζεται κάποιος από κάποια πράγματα που είπαν οι Πατέρες και δεν μπορεί ο σύγχρονος ευσεβιστικός νους να αντέξει. Και αυτό ωφείλεται στην ενοχοποίηση του σώματος. Με τη λογική αυτή οι Μάξιμος Ομολογητής, Διονύσιος Αρεοπαγίτης, Συμεών Ν. Θεολόγος, Ιωάννης Χρυσόστομος, Βασίλειος Αγκύρας και άλλοι είναι αιρετικοί και σκανδαλίζουν με τους γραπτούς τους λόγους τον άνθρωπο. Μήπως ο άνθρωπος όμως αυτοαναλώνεται εντός των τειχών της προσωπικής του υπαρξιακής αίρεσης που φτάνει έως τον αυτεξούσιο προσωπικό εκμηδενισμό;

Έχω την αίσθηση πως κάθε προσπάθεια για φίμωση και εκφοβισμό πέφτει σε κάτι πιο επικίνδυνο από ένα κενό. Σ’ ένα απύθμενο κενό. Οι Πατέρες μίλησαν για όλα τα θέματα, δεν αφόρισαν κανένα ζήτημα, πόσο μάλλον τον άνθρωπο της εποχής των. Συνδιαλέχτηκαν σε ένα γόνιμο διάλογο με την εποχή τους χωρίς να χάσουν την αλήθεια και τη χάρη των ευαγγελικών, πατερικών ρημάτων και της αγίας παράδοσης. Δεν εξόρκισαν κανέναν διαφορετικό από εκείνους αλλά και δεν καταδίκασαν κανέναν. Την αμαρτία μεταμόρφωσαν για να βγάλει άνθη η ανθρώπινη ψυχή. Κι αυτό γίνεται με αγάπη, ταπείνωση και διάκριση, αρετές που κοσμούσαν τους Πατέρες αλλά και τα έργα τους.

Σήμερα όσοι ασχολούνται και αγαπάνε τα θεολογικά γράμματα, όσοι θέλουν να ανακαλύψουν κι άλλο και ακόμη περισσότερο, δεν δειλιάζουν και δεν πτοούνται από τυχόν ελάχιστες συντηρητικές φωνές που πέφτουν σε τοίχο και δεν κάνουν ούτε καν ηχώ. Όσοι αγαπούν τον Χριστό και τον διακονούν από οποιαδήποτε μεριά που αύριο θα είναι μία άλλη και μετέπειτα μία άλλη ενδεχομένως, δεν έχουν δικαίωμα να εγκληματούν παραφραστικά στους λόγους των θεοφόρων Πατέρων αλλά εμβαπτίζοντας ψυχή και νου στο θείο πνεύμα των λόγων αυτών να μεταμορφώνονται ανακαλύπτοντας και να ανακαλύπτουν μεταμορφώνοντας.

Όταν ανασύρεις από τις βαριές επιχωματώσεις των αιώνων το εκφραστικό κάλλος λόγων με χριστοκεντρικό και αγιοπατερικό περιεχόμενο που ο συντηρητισμός έθαψα βαριά και χωρίς αιδώ δεν βάζεις άνω τελεία ούτε τέλος. Αθεράπευτα συνεχίζεις μέχρι τέλους την ανάδειξη της αγιοπατερικής κληρονομιάς που ευωδιάζει Θεό, Έλεος και σωτηρία. Σαν μία αέναη κίνηση της αγιαστικής ωραιότητας προς το επέκεινα των συμβεβηκότων που αναφέρονται στο αύριο που είναι η Βασιλεία του Θεού, η πιο όμορφη πατρίδα!

«Μέσα στην αίσθηση, κι είναι τελείως αναίσθητοι, αντίθετοι στη φύση τους, απ’ όλα έξω υπάρχουν, βλέποντας δεν βλέπουν, κοιτάζοντας δεν κοιτάζουν, τα θαύματα του Θεού μ’ αίσθηση νοερή αδύνατο κι αυτά να καταλάβουν, έξω απ’ τον κόσμο βρίσκονται, ή μάλλον στον κόσμο σαν νεκροί προτού πεθάνουν, πριν απ’ την έξοδο στα έγκατα του άδη έχουν κλειστεί… σα να’ ταν ένδυμα, έχουν ντυθεί το σκοτάδι: στην αίσθηση μέσα αναίσθητοι, στο μέσο της ζωής νεκροί» (Συμεών Ν. Θεολόγος, Ύμνοι Θείων Ερώτων, Ύμνος ΛΒ’).

Ηρακλής Φίλιος
Θεολόγος, Βαλκανιολόγος
(iraklisf@theo.auth.gr)