Ηρακλής Φίλιος: Επιστροφή από την εξορία

Οι Κυριακές του Τριωδίου από θεολογικής – πνευματικής μεριάς περιέχουν ένα θαυμάσιο πλούτο για την ψυχή.

Οι Κυριακές του Τριωδίου από θεολογικής – πνευματικής μεριάς περιέχουν ένα θαυμάσιο πλούτο για την ψυχή. 

Οι παραβολές τις οποίες ο Χριστός συνήθιζε να χρησιμοποιεί για να περνάει τους ακροατές του εύκολα τα μηνύματα που σχετίζονταν με τη Βασιλεία του Θεού, περικλείουν στους κόλπους τους την πεμπτουσία της προς τον Θεό φιλοσοφίας.
Είναι γνωστή η παραβολή του Ασώτου που διαβάζεται την Κυριακή στους ιερούς ναούς στη Θεία Λειτουργία.

Γνωστά είναι και τα διδάγματα της. Θέλω να μείνω σε κάποιους όμορφους λόγους του αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου, οι οποίοι και καταδεικνύουν την ουσία και το βάθος της παραβολής. Γράφει ο ιερός Πατήρ για την παραβολή του Ασώτου: «Αυτή την παραβολή θέλησα να σάς την πω, για να μάθετε, ότι υπάρχει άφεση αμαρτημάτων και μετά το Βάπτισμα, εάν είμαστε προσεκτικοί. Και το λέγω αυτό όχι για να σάς κάνω αδιάφορους, αλλά για να σάς απομακρύνω από την απόγνωση. Γιατί η απόγνωση μας προξενεί χειρότερα κακά και από τη ραθυμία».

Ο άνθρωπος των ημερών που διανύουμε άντε χαρακτηρίζεται ως άνθρωπος της απόγνωσης. Μη βρίσκοντας λύση στις ανησυχίες του και στα προβλήματα του, όλα τα βλέπει μαύρα. Δεν υπάρχει διόρθωση, δεν υπάρχει λύση, δεν υπάρχει σωτηρία. Αυτές είναι οι σκέψεις στις οποίες προβαίνει ένας απογοητευμένος άνθρωπος, που βαδίζει με την καλλιέργεια των λογισμών στην απόγνωση, στην κατάθλιψη και κάποιες φορές και στον αφανισμό του εαυτού του. Η κατάσταση αρχίζει να ξεφεύγει όταν ο άνθρωπος αφήνει τους λογισμούς του να πολιορκούν τη σκέψη του και το νου. Ο νους πωρώνεται, δεν βλέπει καθαρά, τα κριτήρια σκέψης επαναπροσδιορίζονται και η εκτίμηση των δυσχερειών που αντιμετωπίζει βγαίνει λανθασμένη αφού ο νους πολιορκείται αποκλειστικά από άσχημους λογισμούς.

Αυτά όλα είναι πειρασμικά. Ο Χριστός ποτέ δεν μίλησε για κατάθλιψη, καλλιέργεια των άσχημων και ψυχοφθόρων λογισμών, άκρατη αφηνίαση του νου, απόγνωση, απογοήτευση. Αυτές τις βιωματικές καταστάσεις στον έσω άνθρωπο τις δημιουργεί ο μισάνθρωπος διάβολος που νυχθημερόν εργάζεται για να απομακρύνει την ψυχή του ανθρώπου. Έτσι ο διάβολος του παρουσιάζει τα προβλήματα, αλλά όχι τις λύσεις. Τους καλλιεργεί τους λογισμούς στο νου ότι δεν λύονται, ότι η σωτηρία έχει ήδη χαθεί, ότι ο Θεός τον έχει παρατήσει και τον πέταξε ξεχασμένο. Αλλά δεν αρκείται σε αυτό. Πολλαπλασιάζει τους λογισμούς. Τόσο δόλια και τόσο μοχθηρά.

Ο ένας λογισμός φέρνει τον άλλον. Ο άνθρωπος δεν μπορεί με καθαρό νου να αποκτήσει έστω λίγη διαύγεια και να δει την αλήθεια των πραγμάτων που έχουν μία προοπτική λύσης και σωτηρίας, αλλά όχι τέλους. Έτσι ο άνθρωπος πενθεί. Βυθίζεται σ’ αυτό και του αρέσει να ζει σ’ αυτό, αφού κάθε μυστική εργασία της ψυχής του έχει πάψει να υπάρχει εφόσον η ανάπαυση του στο μαύρο των σκέψεων και στην αδυναμία λύσης των ανησυχιών του είναι δεδομένη.

Η σκέψη ότι ο Θεός τον έχει παρατήσει και δεν στρέφει επάνω το βλέμμα του, αρχίζει να γίνεται βέβαιη. Τότε απογοητεύεται αφού αντιλαμβάνεται πως αφού ο Θεός δεν είναι δίπλα του. Αφού καταρρέει στη συνείδηση του η ύπαρξη του Θεού στη ζωή του, νιώθει ένα τίποτε. Πέρα από τη μοναξιά λοιπόν θα λέγαμε πως βιώνει τον προσωπικό του εκμηδενισμό. Κάτι το οποίο του το καλλιεργεί στο νου αυτός ο μισάνθρωπος διάβολος.

Μετά αρχίζει και κλείνεται στον εαυτό του και δεν δέχεται από κανέναν βοήθεια και δεν ελπίζει στη σωτηρία του. Όσες λύσεις κι αν του προσφερθούν σε όσα τον απασχολούν, εκείνος πλέον έχει περάσει σε ένα άλλο στάδιο. Εκείνο της πώρωσης. Δεν θέλει να ελπίζει, δεν θέλει να πιστεύει. Αυτός είναι και ο σκοπός του παμπόνηρου διαβόλου, ο οποίος και μισεί τον άνθρωπο γιατί ακριβώς τον άνθρωπο τον αγαπά ο Θεός και αν και έχασε την προσωρινή κοινωνία με τον Άγιο Θεό, ο Θεός ενανθρώπισε για να γίνει ο άνθρωπος κατά χάριν Θεός.

Με όλες αυτές τις σκέψεις, ο άνθρωπος ζει στην εξορία του. Φεύγει από τον Θεό, απομακρύνεται, Τον αρνείται. Ζει άσωτα, ζει μόνος, ακόμη κι αν βρίσκεται ανάμεσα σε ανθρώπους. Όταν οι άνθρωποι φεύγουν, τότε μένει μόνος του. Και μένει ψυχικά γυμνός, αφού σκορπάει ό,τι είχε από εδώ κι εκεί. Για να έρθει η στιγμή της μετάνοιας. Αυτή είναι η αναίρεση της απόγνωσης. Γι’ αυτό μας υπενθυμίζει ο ιερός Χρυσόστομος ότι «η απόγνωση μας προξενεί χειρότερα κακά και από τη ραθυμία».

Είναι ωραία η στιγμή της επιστροφής, αλλά και της δεκτικότητας και συγχώρησης του μετανοούντα είναι πολύ όμορφη. Θα χρησιμοποιήσω ένα παράδειγμα. Ένας νέος άνθρωπος για τους δικούς του λόγους αποφασίζει να αλλάξει τρόπο ζωής. Στη ζωή του κάποια σημεία τον απογοητεύουν και στην αναζήτηση του Θεού, σκοντάφτει στη λογική του. Αυτό δεν είναι βέβαια αμαρτία. Αμαρτία είναι η εμμονή στην πίστη ότι ο Θεός τον έχει «αποκληρώσει». Ο νέος λοιπόν γυρνάει την πλάτη στον Χριστό και φεύγει από τη ζωή που μέχρι εκείνη τη στιγμή διατελούσε.

Αλλάζει τρόπο ζωής, ζει καταστάσεις με τις οποίες μέχρι πρότινος δεν συμβιβαζόταν, ζει εν τέλει ένα άηθες ήθος. Φιλοσοφεί τη ζωή στην εικόνα που μισούσε και απεχθανόταν. Όμως αυτή διαλέγει πλέον να ζήσει. Σκορπάει τον χρόνο του, τα χρήματα του, το σώμα του, τις ιδέες του, τον εαυτό του από εδώ κι από εκεί.

Αυτός ο νέος αξίζει να κατακριθεί; Έχουμε την «άδεια» να τον κρίνουμε για τη ζωή που διάγει; Είμαστε άξιοι να του καταλογίσουμε ό,τι κακό συμβαίνει στη ζωή του και πηγάζει ως απόρροια της νέας ζωής που διάγει; Είμαστε άξιοι να τον καταδικάσουμε; Αυτό μας δείχνει η παραβολή που με προσιτό τρόπο θέλει να μας περάσει το μήνυμα της μετάνοιας και της επιστροφής από την εξορία μας οποτεδήποτε, από οπουδήποτε και για οποιονδήποτε λόγο. Για τον Χριστό δεν υπάρχουν συγκεκριμένες χωροχρονικές στιγμές, ούτε δέχεται με κανόνες τον άνθρωπο πίσω. Μέχρι τελευταίας αναπνοής τον περιμένει. Δεν πάει να έχει κάνει το πιο ειδεχθές έγκλημα για τα μάτια των ανθρώπων; Στα μάτια του Χριστού ο άνθρωπος είναι δημιούργημα. Ο οποιοσδήποτε άνθρωπος, οποιασδήποτε κοινωνίας, οποιουδήποτε χρώματος και βίου.

Για τον Θεάνθρωπο η γυναίκα που πουλάει το σώμα της, ο μοιχός που απατάει τη σύζυγο του, ο δολοφόνος που σκοτώνει, ο κλέφτης, ο αρνητής, ο υποκριτής, ο εγωιστής, ο ψυχικός εγκληματίας είναι δημιουργήματα του και έχει την ίδια αγάπη για όλους. Δεν υπάρχει λιγότερη και περισσότερη αγάπη. Αυτή ήταν εξάλλου η παρέα του Χριστού επί γης. Καθημερινά συζητούσε με ανθρώπους τους οποίους οι σύγχρονοι ευσεβιστές και ηθικιστές δεν θέλουν και να δουν στα μάτια τους, αλλά και τους δικάζουν απόντος του Θεού Πατέρα. Αυτή την υποκρισία της ζήσαμε στην παραβολή του τελώνου και του φαρισαίου και θα στοιχειώνει τις αναφορές μας από εδώ και πέρα μέχρι και την Μ. Εβδομάδα. Κι αυτό όχι γιατί η άρνηση του εαυτού μου να δω τον άλλον όπως τον βλέπει ο Χριστός είναι διαποτισμένη σε αρκετές ευαγγελικές περικοπές και στιγμές της ζωής του Χριστού, ο οποίος ως Πατέρας ήρθε να τους σώσει. Για όλους εργάστηκε με τη σωτηριώδη ενέργεια της σταυρικής Του θυσίας.

Πέρα όμως από την επιστροφή και την αλλαγή νου του μετανοούντα, μεγάλη, αναστάσιμη, ευλογημένη χαρά διαπνέει την ψυχή εκείνου που τον δέχεται. Δάκρυα, δάκρυα χαράς και γέλιο, μα πάνω απ’ όλα δοξολογία στον Τριαδικό Θεό που αξιώθηκε ο άσωτος της αγιαστικής μετάνοιας. Ποιος δεν χαίρεται όταν βλέπει το παιδί του να ζητά συγγνώμη και να μετανοεί και με το νέο ήθος που αναπτύσσει εντός του κοινωνικού συνόλου στο οποίο ζει και αναπτύσσεται να μαρτυρεί την ευλογημένη αυτή μεταμόρφωση της ψυχής, του νου και του σώματος; Ποιος δεν χαίρεται όταν η πόρνη γυναίκα εγκαταλείπει τη ζωή στην οποία είχε αφιερωθεί και αφιερώνεται στο σεβασμό του σώματος και της ψυχής; Ποιος δεν χαίρεται όταν οικογένειες που έχουν μαλώσει για περιουσιακά στοιχεία και για ανόητες μικρότητες σμίγουν; Ποιος δεν χαίρεται όταν ο εγκληματίας κραυγάζει όπως ο τελώνης και ζητά το μέγα έλεος του Θεού; Ποιος δεν χαίρεται όταν ένα ζευγάρι σμίγει, αγωνίζεται να διώξει τους εγωισμούς και με αγάπη κι ερωτική αφοσίωση κινείται στο χρόνο της ζωής; Ποιος δεν χαίρεται όταν διαζευγμένες οικογένειες ζουν ξανά μαζί, μαζί με τα παιδιά τους κάτω από την ίδια στέγη;

Δεν υπάρχει όμως κανείς, μα κανείς άνθρωπος που να μπορεί με βεβαιότητα να εγγυηθεί την ειρήνη και την αγάπη παρά μόνο ο Θεός. Κανείς άνθρωπος, είτε είναι φιλόσοφος, είτε ένας περίτρανος κοινωνιολόγος, μεταρρυθμιστής, δεν μπορεί να εγγυηθεί εκείνα που η ίσια η Αλήθεια, η Ζωή και η Οδός μπορεί να δώσει στον άνθρωπο. Μόνο ο Θεός στους αιώνες των αιώνων μπορεί να δώσει στον άνθρωπο αιώνια ευτυχία, αιώνια αγάπη, αιώνια χαρά, αιώνια μέθεξη, αιώνια ηδονή και τέρψη παραδεισένιων κρυστάλλινων καλλιτεχνημάτων βγαλμένων ως δρόσων Αερμών από τις πνευματικές πηγές της Εδέμ. Μόνο ο Θεός Πατέρας δεν κλείνει τα χέρια Του που σχηματίζουν τη μεγαλύτερη αγκαλιά του κόσμου. Ποτέ, πουθενά και για κανέναν.

Όσα ειδεχθή εγκλήματα κι αν πράξει. Μία λέξη αλλάζει. Μία λέξη μεταμορφώνει. Η μετάνοια. Αυτή η αναγνώριση του τι είμαι, τι έχω πράξει, τα κακό προκάλεσα. Και είναι μυστική η εργασία της ψυχής χωρίς τυμπανοκρουσίες για την αλλαγή εις ήθος Χριστού και νουν Χριστού. Δεν διαφημίζεται. Μόνο ο χρόνος μαρτυρεί και συνάμα αποδεικνύει όσα οι άνθρωποι με τον εγωισμό τους δεν κατανοούν. Ο χρόνος δείχνει αν ο άνθρωπος μετανοεί. Αυτό είναι μυστική εργασία στο εργαστήρι της ψυχής. Επίπονη, κοπιαστική, με αίμα ψυχής, με πτώσεις, με τα ίδια λάθη, τα ίδια πάθη. Αλλά να και η ευλογημένη στιγμή της ανακαίνισης της ψυχής που διψά Θεό, τρώει Θεό, πίνει Θεό, χορεύει Θεό, ανασαίνει Θεό, ζει Θεό, φιλά Θεό, ερωτεύεται Θεό.

Η επιστροφή από την εξορία έχει ευωδία. Όταν σταθείς και αντικρίσεις πίσω σου και δεις τι έχεις περάσει και συνειδητοποιήσεις ότι ο Χριστός σε δέχεται ,με τις ασχήμιες σου, με τα πάθη σου και τα εγκλήματα σου, δακρύζεις. Και τα δάκρυα αναδύουν στεναγμούς χάριτος, φιλήματα άγια, ευωδιάζουν Χριστό. «Όσο λοιπόν θα υπάρχει το σήμερα, ας μη απελπιζόμαστε, αλλά έχοντας ελπίδα προς τον Κύριο και έχοντας κατά νουν το πέλαγος της φιλανθρωπίας Του, αφού αποτινάξουμε κάθε τι το πονηρό από τη σκέψη μας, ας ασκούμε με πολλή προθυμία και ελπίδα την αρετή, και ας επιδείξουμε μετάνοια με όλη τη δύναμή μας» (Ιωάννης Χρυσόστομος, Περί Μετανοίας, Α’ Ομιλία).

Ηρακλής Φίλιος
iraklisf@theo.auth.gr