Ηρακλής Φίλιος: 1η Σεπτεμβρίου – Σήμερα εορτάζει το φυσικό μας περιβάλλον

Από την 6η Ιουνίου η Αγία και Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου με απόφαση της θέσπισε την 1η Σεπτεμβρίου ως ημέρα προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος.

Από την 6η Ιουνίου η Αγία και Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου με απόφαση της θέσπισε την 1η Σεπτεμβρίου ως ημέρα προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος. 

Μία τέτοια ενέργεια αποδεικνύει πως η Εκκλησία δεν υπάρχει για τον εαυτό της αλλά ανοίγεται στον κόσμο, στη φύση, στον άνθρωπο.

Είναι γνωστό πως η Α.Θ.Π. ο Οικουμενικός μας Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος όλα τα χρόνια της διακονίας Του αγωνιά για το περιβάλλον αναλαμβάνοντας ανά την υφήλιο ποικίλες ενέργειες που έχουν ως σκοπό τόσο την προστασία του όσο και την ανάδειξη της ομορφιάς του χώρου που μας περιβάλλει από τη στιγμή που θα γεννηθούμε μέχρι τη στιγμή που θα φύγουμε από τον επίγειο κόσμο. Ενός κόσμου που έχει μέσα του ιερότητα. Έτσι ο άνθρωπος οφείλει να τον σέβεται. Γιατί τον σέβεται όμως ως ιερό; Θα μας πει ο άγιος Γέρων Περγάμου κ.κ. Ιωάννης Ζηζιούλας πως «ο Χριστιανός σέβεται τον κόσμο ως ιερό όχι γιατί ενέχει στη φύση του την παρουσία του Θεού, αλλά γιατί βρίσκεται σε διαλεκτική σχέση με το Θεό».

Η Εκκλησία δεν αντιμετωπίζει μονομερώς τη δημιουργία του Τριαδικού Θεού. Ο άνθρωπος, το σύμπαν, το φυσικό περιβάλλον, τα ζώα, όλη η κτίση εν τέλει αποτελεί δημιούργημα της καλλιτεχνίας Του καθώς ο ίδιος καλείται Καλλιτέχνης από τους Πατέρες της Εκκλησίας. Στο βιβλίο της Γενέσεως δεν διαβάζουμε μόνο για τη δημιουργία του ανθρώπου αλλά και για τη δημιουργία του ουρανού, της γης, των υδάτων, των αστεριών, των πετεινών, των κητών, των ζώων, των ερπετών (Γεν. 1, 1-26). Επομένως δεν είναι μόνο ο άνθρωπος δημιούργημα της Αγαθότητας του Θεού αλλά και κάθε άλλο δημιούργημα πάνω στη γη.

Ο Θεός «ὁ πάντων ὁρατῶν καὶ ἀοράτων συμπαντουργὸς καὶ συνδημιουργός» (Δοξαστικό Εσπερινού, Αρχή της Ινδίκτου) ευλόγησε τη ζωή. Ευλόγησε τον άνθρωπο καθώς και τον περιβάλλοντα χώρο στον οποίο γεννιέται, ζει και αναπτύσσεται. Του δώρισε ένα θείο δώρο ανεκτίμητης αξίας. Τον φυσικό του οίκο, τη φύση, το φυσικό περιβάλλον. Και το δώρισε όχι για να το υπηρετήσει ως εξουσιαστής και δυνάστης, αλλά για να τοα διαχειριστεί με αγάπη και σύνεση. Δύο αρετές, οι οποίες αν δεν είχαν εκλείψει στη σύνολη ανθρωπότητα σήμερα δεν θα φτάναμε στο σημείο να απειλείται ο άνθρωπος από την ίδια τη φύση.

Η φιλοσοφία της Εκκλησίας ποτέ δεν εξέφρασε τη μονομέρεια, από τη σύλληψη μιας ιδέας έως την υλοποίηση της. Κάθε τι που υπάρχει, ζει και κινείται είναι μέρος της όλης δημιουργίας και οφείλει την ύπαρξη του χάρη στις ενέργειες του Τριαδικού Θεού που μέσω αυτών φανερώνεται στη κτίση και την ιστορία όπως θα μας πει ο Μ. Βασίλειος. Επομένως ο άνθρωπος εντάσσεται στο φυσικό του περιβάλλον κι εκείνο στον άνθρωπο. Δύο δημιουργήματα εγκολπώνουν το ένα το άλλο για να υπάρξουν μαζί και να συν-δοξάσουν την άπειρη αγάπη και το αμέτρητο έλεος του Θεού. Δεν νοείται το ένα χωρίς το άλλο. Ως σύνολη απόρροια της Τριαδικής δημιουργικής ενέργειας φανερώνουν την αγάπη, την αγαθότητα και την παντοδυναμία του Θεού ζώντας σε αρμονία.

Όλη η κτίση δοξάζει και υμνεί τον Δημιουργό Θεό ως «τεχνίτη» της, σύμφωνα με τη φράση που χρησιμοποιεί ο Αθηναγόρας. Υπάρχει γιατί Εκείνος της έδωσε το «είναι» της, το οποίο όταν η ίδια το ανάγει σ’ Εκείνον σέβεται τον εαυτό της, σέβεται τον Θεό. Αν κάποιος κοιτάξει γύρω του και δει το κάλλος της φύσης, θα διαπιστώσει πως αυτή η αγνότητα είναι ένα πολύτιμο δώρο που πρέπει πάση θυσία να διαφυλαχθεί εντός της σύνολης δημιουργίας. Δεν ανήκει σε κανένα η φύση. Δεν είναι ιδιοκτησία κανενός. Και κανείς δεν έχει κανένα δικαίωμα να βιαιοπραγεί εις βάρος της, γιατί με τον τρόπο αυτό βιαιοπραγεί έναντι στην ίδια του τη ζωή. Είμαστε διαχειριστές των πραγμάτων και όχι ιδιοκτήτες των.

Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας ως κατεξοχήν ανήσυχα πνεύματα δεν έμειναν ασυγκίνητοι μπροστά στη φανέρωση της μεγαλοσύνης του Θεού. Ο Μ. Βασίλειος στην Εξαήμερο, ο Γρηγόριος Νύσσης στο Περί κατασκευής του ανθρώπου και άλλοι Πατέρες περιγράφουν τη δημιουργία του κόσμου και τον κόσμο ως αποτέλεσμα των ενεργειών του Θεού Λόγου. Και μάλιστα οι αναφορές τους είναι πολύ ενδιαφέρουσες για την επιστήμη.

Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο πνεύμα αλλά και ύλη. Μία ενιαία οντότητα. Ο Θεός έπλασε τον άνθρωπο «χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς, και ἐνεφύσησεν εἰς τό πρόσωπον αὐτοῦ πνοήν ζωῆς» (Γεν. 2, 7). Έτσι ο άνθρωπος έγινε μία «ζωντανή υλικοπνευματική ύπαρξη» όπως θα μας πει ο Μάξιμος Ομολογητής. Δημιουργήθηκε λοιπόν από ένα στοιχείο της φύσης, το χώμα, και από θεία πνοή. Δεν είναι λοιπόν ότι ο Θεός υποτίμησε τη φύση και τα στοιχεία αυτής.

Ο σύγχρονος άνθρωπος όμως εγκληματεί εις βάρος του φυσικού χώρου στον οποίο κάθε μέρα ζει και αναπνέει. Έπαψε να λειτουργεί ως κληρονόμος και φέρεται ως δυνάστης. Πολύ σοφά ο Παναγιότατος Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος τον Ιούνιο 2014 στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού στις εργασίες του συνεδρίου που διοργάνωνε το Διεθνές Ίδρυμα Ιατροβιολογικών Ερευνών της Ακαδημίας Αθηνών τόνισε μεταξύ των άλλων: «Ἀποτέλεσμα τῆς αὐτονομήσεως τοῦ ἀνθρώπου, τοῦ προτιμήσαντος, κατά τήν Ἁγίαν Γραφήν, νά γίνῃ ὡς Θεός, ἀντί νά εἶναι, ὡς ἐδημιουργήθη, υἱός τοῦ Θεοῦ καί κληρονόμος συμπάσης τῆς δημιουργίας, ἦτο νά αἰσθανθῇ ὅτι ἀπώλεσε μαζί μέ τήν υἱότητα καί τήν ἰδιότητα τοῦ κληρονόμου τῆς ἀπεράντου δημιουργίας τοῦ Θεοῦ Πατρός. Μή δυνάμενος δέ νά ἀνθέξῃ τήν διά τῆς ἀποστασίας του ἐπελθοῦσαν πτωχείαν του, ἐπεχείρησε νά ἀναπληρώσῃ τήν ἔλλειψιν τοῦ πλούτου τοῦ παραδείσου διά τῆς ἀποκτήσεως ὅσον τό δυνατόν περισσοτέρων ὑλικῶν ἀγαθῶν».

Η σπουδαιότητα της προστασίας του φυσικού μας περιβάλλοντος φάνηκε και κατά τις εργασίες της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου που πραγματοποιήθηκε φέτος τον Ιούνιο στο Κολυμπάρι της Κρήτης. Ένα από τα τελικά της κείμενα με τίτλο «Η αποστολή της Ορθοδόξου Εκκλησίας στον σύγχρονο κόσμο» αναφέρεται στο ζήτημα αυτό. Στο κεφάλαιο με τίτλο «Ἡ ἀποστολή τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας
ὡς μαρτυρία ἀγάπης ἐν διακονίᾳ» (§10) αναφέρεται ο ρόλος που καλείται να διαδραματίσει στην οικολογική κρίση η Ορθόδοξη Εκκλησία. Διαβάζουμε σχετικά:

«Οὕτως, ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία τονίζει τήν προστασίαν τῆς δημιουργίας τοῦ Θεοῦ διά τῆς καλλιεργείας τῆς εὐθύνης τοῦ ἀνθρώπου ἔναντι τοῦ θεοσδότου περιβάλλοντος καί διά τῆς προβολῆς τῶν ἀρετῶν τῆς ὀλιγαρκείας καί τῆς ἐγκρατείας. Ὀφείλομεν νά ἐνθυμώμεθα ὅτι ὄχι μόνον αἱ σημεριναί, ἀλλά καί αἱ μελλοντικαί γενεαί ἔχουν δικαίωμα ἐπί τῶν φυσικῶν ἀγαθῶν, τά ὁποῖα μᾶς ἐχάρισεν ὁ Δημιουργός».

Θέλω να μείνω σε ένα βασικό σημείο που αφορά τη μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας και συνδέεται με το φυσικό μας περιβάλλον. Η Εκκλησία δεν αγνοεί την κτίση αλλά την χρησιμοποιεί για να αγιάσει τον άνθρωπο. Η Θεία Ευχαριστία ως ευχαριστιακή σύναξη «επί το αυτό», χρησιμοποιεί δύο υλικά στοιχεία της φύσης. Το ψωμί και το κρασί. Δύο φθαρτά υλικά αγαθά που καλλιεργεί ο άνθρωπος και παράγει η φύση. Από το σιτάρι θα βγει το ψωμί και από το σταφύλι ο οίνος.

Έτσι η φύση προσφέρει τα δικά της δώρα στο Ιερό Θυσιαστήριο. Και η Εκκλησία στη μυστηριακή της αυτή σύναξη τα χρησιμοποιεί και τα δύο. Καλεί με άλλα λόγια τη φύση να γευτεί την αιωνιότητα και να γίνει μέρος αυτής. Κι αυτό επιτυγχάνεται με τη μεταβολή του ψωμιού σε Σώμα και του οίνου σε Αίμα Χριστού. Η Θ. Ευχαριστία είναι το κατεξοχήν εσχατολογικό μυστήριο και σ’ αυτήν αναφέρεται ο Μάξιμος Ομολογητής με τη φράση «ἡ τῶν μελλόντων κατάστασις» (κατά το τρίπτυχο «σκιά – εἰκόνα – ἀλήθεια»). Έτσι λοιπόν το Άγιο Πνεύμα αγιάζει την κτίση και την ζωοποιεί, επεκτείνοντας την στο επέκεινα της ευχαριστιακής αναφοράς, στην εσχατολογική προοπτική της Εκκλησίας.

Αφήνω να κλείσει με τον πλέον κατάλληλο τρόπο ο Οικουμενικός μας Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος, ο οποίος στο φετινό του μήνυμα για την προστασία του περιβάλλοντος επί τη ενάρξει της Ινδίκτου δίνει βαρύτητα στην αξία της προσευχής σημειώνοντας χαρακτηριστικά: «… προσκαλοῦμεν πάντας εἰς ἐπιστράτευσιν δυνάμεων, καί ἰδιαιτέρως τῆς προσευχῆς, εἰς τόν ἀγῶνα διά τήν προστασίαν τοῦ περιβάλλοντος ὑπό τήν εὐρυτέραν ἔννοιαν αὐτοῦ, ἤτοι ὡς ἁρμονικήν σύζευξιν φυσικοῦ καί ἀνθρωπογενοῦς πολιτιστικοῦ περιβάλλοντος, καί ἱκετεύομεν τόν Κύριον ἡμῶν Ἰησοῦν Χριστόν, ὥστε μέ τάς πρεσβείας τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου τῆς Παμμακαρίστου, τήν φωνήν τοῦ βοῶντος ἐν τῇ ἐρήμῳ Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου καί τήν μεσιτείαν Συμεών τοῦ Στυλίτου καί πάντων τῶν Ἁγίων, νά φυλάττῃ τόν κοινόν φυσικόν καί πολιτισμικόν οἶκον ἡμῶν ἀπό πάσης ἐπερχομένης ἀπειλῆς καί καταστροφῆς καί νά παρέχῃ ἀδιαλείπτως πλουσίως ἐκχεομένην τήν εὐλογίαν Αὐτοῦ εἰς αὐτόν».

Ηρακλής Φίλιος
Θεολόγος, Βαλκανιολόγος
(iraklisf@theo.auth.gr)