Από την αρχαία Ελληνική Οξύνεια στη σλαβική Μερίτσα και πάλι στην Οξύνεια – Του Δρ. Ευθύμιου Χρ. Παπαχρήστου
Μια ιδιαίτερη αναφορά στο χωριό των Χασίων, την Οξύνεια, κάνει με πλήθος στοιχείων ο Δρ. Ευθύμιος Χρ. Παπαχρήστος στο blog της Οξύνειας oxyneia.blogspot.com.
Η αναφορά ξεκινά:
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ –
Η ΟΞΥΝΕΙΑ στην αρχαιότητα
1.Η πρώτη γραπτή αναφορά στην Οξύνεια πριν από τον Στράβωνα περιορίζεται σε μια επιγραφική μαρτυρία την οποία επισημαίνει ο Γ. Α. Πίκουλας: «Η μοναδική επιγραφική μνεία, με τη διάφορη μάλιστα απόδοση του ονόματος της πόλεως ως Οξύνιον, αποτελεί μια ακόμη ένδειξη: σε κατάλογο θεωροδόκων του Ασκληπιείου της Επιδαύρου περί τα μέσα του 4ου αι. π.χ. η σειρά των πόλεων είναι: Οξύνιον, Φαρκαδών, Άδραξ, Γυρτώνη, Λάρισα, Ομόλιον, που αποδίδει με σωστή τάξη τους σταθμούς της αντίστοιχης διαδρομής των θεωρών».
Οι θεωροδόκοι (θεαροδόκοι) υποδέχονταν τους θεωρούς (πρεσβευτές) τους οποίους απέστελνε η πόλη-διοργανώτρια αγώνων προς τις προσκεκλημένες ελληνικές πόλεις-κράτη για να αναγγείλουν τη διοργάνωση των αγώνων. Οι προσκεκλημένες πόλεις έστελναν μετά τους δικούς τους θεωρούς. Από τους καταλόγους των θεωροδόκων στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου («Επιδαύρια» ή «Ασκληπιεία» πιθανώς το 359 π.Χ.) ο ερευνητής αντλεί πληροφορίες για το δρομολόγιο που ακολοθούσαν οι θεωροί για την αναγγελία των αγώνων σε ελληνικές πόλεις π.χ. της Θεσσαλίας. Από τον εν λόγω κατάλογο θεωροδόκων, όπου ΟΞΥΝΙΟ(Ν . – -) αναγράφεται στην πρώτη θέση, συμπεραίνεται ότι η αρχαία Οξύνεια α) ήταν πόλις-κράτος και β) συμμετείχε στα «Επιδαύρια» ή «Ασκληπιεία» στην Επίδαυρο. Δυστυχώς δε διασώθηκε το όνομα του θεωροδόκου από το ΟΞΥΝΙΟΝ.
2. Ως γνωστόν, το δεύτερο γραπτό τεκμήριο της αρχαιότητας για την ύπαρξη της πόλης ΟΞΥΝΕΙΑ μάς το δίνει ο αρχαίος έλληνας ιστορικός και γεωγράφος Στράβων (63 π.Χ. – 23 ή 26 μ.Χ.), ο οποίος με τη «Γεωγραφία» του έγραψε ένα από τα ιστορικά σημαντικότερα έργα της εποχής λίγο πριν και μετά τη γέννηση του Χριστού. Στο έργο του «Γεωγραφία» ο Στράβων αναφέρει μεταξύ άλλων ότι «… καὶ πόλις Ὀξύνεια παρὰ τὸν Ἴωνα ποταμὸν. (…) Πλησίον δὲ (…) καὶ Αἰγίνιον (…) καὶ αἱ τοῦ Ἴωνος εἰς τὸν Πηνειὸν συμβολαί» (Στράβων, Γεωγραφία, VII, 9), δηλ. ότι «…υπάρχει και η πόλη Οξύνεια κοντά στον Ίωνα ποταμό (Μύκανη / Mουργκάνης). Κοντά βρίσκεται και το Αιγίνιο (Καλαμπάκα). Εκεί κοντά ο παραπόταμος Ίων χύνεται στον Πηνειό». Αναμφισβήτητα, λοιπόν, η αρχαία Οξύνεια προϋπήρχε οποιασδήποτε άλλης ονομασίας αυτής της πόλης ή του οικισμού. Eίναι, επίσης, βέβαιον ότι η αρχαία Οξύνεια ως παρόχθια πόλις-κράτος δεν ήταν κτισμένη στη σημερινή θέση, αλλά – παρά τις όποιες αντίθετες και μη τεκμηριωμένες απόψεις – κοντά στις όχθες ποταμού. Κατά την άποψη τού Γ. Α. Πίκουλα, θεωρείται βέβαιη η ταύτιση της αρχαίας Οξύνειας με την περίοπτη θέση Παλαιόκαστρο (τοπική ονομασία: η Μπουρίλα), δίπλα στον ποταμό Ίωνα (σημερινή Μύκανη/Μουργκάνης με τον παραπόταμο Τρανό Ποτάμι) κοντά στη συμβολή τού Ίωνα/Μουργκάνη στον ‘Ανω Πηνειό και κοντά στο Αιγίνιο (Καλαμπάκα). Στο Παλαιόκαστρο/Μπουρίλα πιθανολογούνται, μάλιστα, υπολείμματα αρχαίου τείχους (δυτικά τής παλαιάς σιδηροδρομικής γραμμής) και η περίμετρός του μάλλον είναι αρκετά μεγάλη, για να θεωρηθεί μόνον αρχαία φρυκτωρία προς μετάδοση σημάτων με πυρσούς. Δεν έχουν πραγματοποιηθεί ακόμη αρχαιολογικές ανασκαφές ούτε στο λόφο ούτε στην κοιλάδα. Σύμφωνα με τον Γ. Πίκουλα «… τούτη η ταύτιση όχι μόνον δεν αντίκειται στην αναφορά του Στράβωνος, αλλά αντιθέτως το συγκεκριμένο χωρίο σχεδόν ΄φωτογραφίζει΄ το Παλαιόκαστρο: είναι πράγματι παρόχθιο στον Ίωνα ποταμό, του οποίου η ταύτιση με τον Μουργκάνη πρέπει να θεωρείται ως αδιαμφισβήτητη. Είναι, επίσης, πλησιόχωρα στη συμβολή του Ίωνος/Μουργκάνη με τον (Άνω) Πηνειό και το Αιγίνιον, που βρισκόταν στην Καλαμπάκα. Το Παλαιόκαστρο/Οξύνεια ανήκοντας διαχρονικώς στην Εστιαιώτιδα, πρέπει να θεωρηθεί ως ο ακραίος από τους επώνυμους, μεθόριος οικισμός της τελευταίας στα ΒΒΑ της …» και αιτιολογεί αυτή την εκτίμησή του με το ότι «σύμφωνα με τα δεδομένα της έρευνας, το Παλαιόκαστρο Ξηροκάμπου αποτελεί τον πλέον σημαίνοντα αρχαίο οικισμό στη λεκάνη της απορροής του Ίωνος/Μουργκάνη που θα μπορούσε να διεκδικήσει το status πόλεως και το όνομα Οξύνεια…».
Εκφράζεται βέβαια και η άποψη ότι η αρχαία Οξύνεια δε βρισκόταν σε λόφο, αλλά «εν τη κοιλάδι της Μερίτσας», δηλ. στις όχθες του Ίωνα, όπου και τα ερείπιά της, ότι στον λόφο Παλαιόκαστρο-Μπουρίλα, πιθανώς, ήταν ένα φρούριο (ακρόπολη) και ότι η αναφερόμενη από τον Στράβωνα απόσταση από την Άζωρο μέχρι την Οξύνεια είναι κατά 60-80 στάδια εσφαλμένη. Ο Ν. Γεωργιάδης σημειώνει ότι «ο ποταμός τών Χασίων, όστις πηγάζων εκ των ομωνύμων ορέων παρά το χωρίον Λογγά και παραρρέων τα χωρία Γερακάρι, Κριτσοτάδες, Χαλινάδα, Κερασιά, , Σταγιάδες, Οστροβός, Βελιμέστι καί τινα άλλα, χύνεται εις τον Πηνειόν … Είνε δε ούτος Μερίτσα, Κακοπλεύρι ο υπό του Στράβωνος καλούμενος … Ίων, εν τη κοιλάδι του οποίου έκειτο η πόλις Οξύνεια, της οποίας τα ερείπια ανευρίσκονται και σήμερον παρά την Μερίτσαν, αλλ΄ η υπό του συγγραφέως σημειουμένη απόστασις της μαρτημένη, υπερβαίνουσα κατά 60-80 στάδια τον ειρημένον αριθμόν». Πεειρημένης πόλεως από του Αζώρου της Τριπολίτιδος εις 120 στάδια είνε ηριγράφοντας, μάλιστα, τη γεωμορφία τών χωριών στην περιοχή Δεσκάτης, ο Γεωργιάδης τονίζει ότι στα μέρη αυτά, ασήμαντα στην αρχαιότητα, «… δεν απαντώσιν ερείπια αρχαίων πόλεων ειμή μόνον εν τη ς Μερίτσας κατά τον άνω ρουν του Ίωνος, ένθα παρατηρούνται τα ερείπια της Οξυνείας».
Ολόκληρο το κείμενο με τα σπάνια ιστορικά στοιχεία μπορείτε να το διαβάσετε στο blog oxyneia.blogspot.com