Κώστας Φαμίσης – Αφιέρωμα στο Ολοκαύτωμα της Καστανέας Καλαμπάκας – «Στη μνήμη του θείου μου θύμα πυρπόλησης»

Η καταγραφή των γεγονότων στο πέρασμα του αιώνα είναι το βασικό στοιχείο που στηρίζεται ο πολιτισμό μας και συμβάλλει στην συνέχιση του.

Η καταγραφή των γεγονότων στο πέρασμα του αιώνα είναι το βασικό στοιχείο που στηρίζεται ο πολιτισμό μας και συμβάλλει στην συνέχιση του.

Η ιστορία παραδειγματίζει και δρα ως οδηγός για το μέλλον. Όποιος αδιαφορεί, αγνοεί ή ξεχνάει την ιστορία του είναι ευάλωτος και κινδυνεύει να χάσει τις αξίες και τις αρχές του. Σήμερα βρισκόμαστε σε μια δύσκολη, οικονομική, περίοδο για την Πατρίδα. Έχουμε ανάγκη όσο ποτέ άλλοτε από την ιστορική μνήμη, τις πράξεις που καταγράφηκαν με θετικό πρόσημο στη συλλογική συνείδηση του Έθνους. Ταυτόχρονα έχουμε ένα μεγάλο χρέος. Τη μεταλαμπάδευσή τους στις νεώτερες γενιές.

Με ανεξίτηλα χρώματα, είναι βαθειά χαραγμένες στις μνήμες των ανθρώπων, που είναι εν ζωή και έζησαν το ολοκαύτωμα του χωριού Καστανέας Καλαμπάκας στις 26 Οκτωβρίου του 1943 από τους Γερμανούς.

Οι αναφορές στα βιβλία της σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας για το Ολοκαύτωμα της Καστανιάς είναι μηδαμινές.

Τα Ιστορικά στοιχεία που παραθέτω αναφέρονται στο βιβλίο, Οι Γερμανοί κατακτητές εισβάλλουν και πυρπολούν την Πίνδο. Επιχείρηση «Πάνθηρας». του Δημήτρη Ι. Κωνσταντινίδη, Τρίκαλα 2011, 2η έκδοση.

Θεωρώ επιβεβλημένη την ανάγκη να συμπεριλάβω, νοερά, στην σύντομη αναφορά μου, ΑΦΙΑΙΡΩΜΑ, όλα τα μαρτυρικά χωριά της Πίνδου, τον άοπλο πληθυσμό, που έζησε τη φρίκη του πολέμου, το θάνατο, τον πόνο, τις κακουχίες, την πείνα , τη φωτιά, τις πυρπολήσεις και καταστροφές οικισμών της Πίνδου, από τους Γερμανούς κατακτητές.

Τι συνέβη εκείνη την εποχή.

Έγινε η μεγάλη εκκαθαριστική επιχείρηση των Γερμανών στην Πίνδο το φθινόπωρο του 1943 που είχε την κωδικοί ονομασία “Πάνθηρας” και στόχευε πρωτίστως στην ανάκτηση του ελέγχου επί της κεντρικής οδού Τρικάλων-Ιωαννίνων και Άρτας-Ιωαννίνων τις οποίες ήλεγχαν οι αντάρτες του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ αντίστοιχα μετά την Ιταλική συνθηκολόγηση του Σεπτεμβρίου.

Περί τα μέσα του Οκτώβρη του ’43, άρχισαν οι πρώτες συγκεντρώσεις, των Γερμανικών τμημάτων προς τη Δυτικά Θεσσαλία, αλλά και στις περιοχές γύρω από το Μέτσοβο και την Άρτα. Ταυτόχρονα, ξεκίνησαν και οι πρώτες επιθετικές ενέργειες προς τις περιοχές Καστανιά – Καλαμπάκα, Χαλίκι – Ασπροπόταμος και Άρτα – Ιωάννινα, έχοντας ως σκοπό τον αφανισμό των αντάρτικων ομάδων.

Στις 18ης Οκτωβρίου του 1943, ημέρα Δευτέρα, η «Ανατολική Ομάδα Μάχης» Με τεθωρακισμένα οχήματα, φορτηγά αυτοκίνητα και μοτοσικλέτες κατευθύνονταν από τα Τρίκαλα προς την Καλαμπάκα. Μετά από ολιγόωρη μάχη, η Καλαμπάκα κατελήφθη και, αφού λεηλατήθηκε, δόθηκε η εντολή για την πυρπόληση της. Κάηκαν περίπου 120 σπίτια και ένα μεγάλο τμήμα της πόλης μετατράπηκε σε ερείπια. Οι κάτοικοι της κυνηγημένοι, την εγκαταλείπουν.

Το απόγευμα της 19ης Οκτωβρίου το 2ο τάγμα των γερμανών κατευθύνεται προς την Καστανιά, διανυκτερεύοντας στα χάνια της περιοχής. Τις κινήσεις των γερμανικών τμημάτων συνόδευε ένα δικινητήριο αεροπλάνο τύπου «Στόρκ», το οποίο από μικρό ύψος βομβάρδιζε με μικρής ισχύος βόμβες ,χωριά και τοποθεσίες, ώστε να προκαλέσει τον πανικό μεταξύ των ντόπιων πληθυσμών, πυροβολώντας ταυτόχρονα κάθε ύποπτη κίνηση.

Η είδηση του ερχομού των Γερμανών διαδόθηκε αστραπιαία στην Καστανιά, οι κάτοικοι της οποίας πανικόβλητοι άρχισαν να την εγκαταλείπουν. Το πρωινό της 20ης Οκτωβρίου φθάνουν πρώτοι οι Γερμανοί μοτοσικλετιστές στο χωριό, το βρίσκουν εγκαταλελειμμένο από τους κατοίκους του, οι οποίοι βρήκαν καταφύγια στα δασωμένα μέρη της περιοχής. Στις 08.30 π.μ έφτασε στο χωριό και η κύρια δύναμη των Γερμανών. Αμέσως εγκαταστάθηκαν στα σπίτια του χωριού και περιμετρικά εγκατέστησαν φυλάκια. Εντύπωση προκάλεσε ο μεγάλος αριθμός των νεκρών. Οι απώλειες πιθανότατα Προκλήθηκαν από τον βομβαρδισμό του γερμανικού πυροβολικού που προηγήθηκε πριν την τελική προώθηση των κατακτητών στην Καστανιά.

Τα παραπάνω σημαντικά – σπάνια – ιστορικά στοιχεία, αναφέρει ο συγγραφέας στο βιβλίο του στη σελίδα 123, που προέρχονται από την μετάφραση επίσημων εγγράφων του Γερμανικού στρατού.

Την Πέμπτη 21η του μηνός αρχίζει η λεηλασία του χωριού. Ανακαλύπτουν τότε την υπάρξει του στρατηγείου του ΕΛΑΣ, γεγονός Το οποίο για τους κατακτητές καθιστούσε τους Καστανιώτες συνεργάτες των ανταρτών.

Την Παρασκευή 22 του Οκτώβρη, πολλοί Καστανιώτες μη έχοντας στο δάσος ούτε τα στοιχειώδη εφόδια τόλμησαν και έστειλαν στο χωριό γυναικόπαιδα για να εφοδιαστούν με τρόφιμα και σκεπάσματα.

Οι Γερμανοί τους άφησαν ανενόχλητους να μεταφέρουν τις προμήθειες τους αποβλέποντας στον εντοπισμό των κρησφύγετων.

Το Σάββατο 23 του Οκτώβρη, ο διασκορπισμένος πληθυσμός αποφάσισε να στείλει στον Γερμανό επικεφαλή τετραμελή επιτροπή, θέλοντας να δηλώσουν ότι οι κάτοικοι ήταν φιλήσυχοι και δεν είχαν καμία ανάμιξη σε αντιγερμανικές ενέργειες. Το βράδυ τις ίδιας ημέρας η τετραμελής επιτροπή διαπραγμάτευσης οδηγήθηκαν στο σπίτι της οικογένειας Νικολάου και Ευαγγελίας Φαμίση στην Καστανιά, στη θέση ¨Γεωργωμάνου¨ στην είσοδο του χωριού, το οποίο χρησιμοποιούσαν οι Γερμανοί τις ημέρες εκείνες ως μαγειρείο. Τους υποχρέωσαν δε να ασχοληθούν με την καθαριότητα του κτηρίου και την μαγειρική. Την κατοικία – μαγειρείο οι Γερμανοί την πυρπόλησαν κατά την αναχώρησή τους από το χωριό.

Όλα τα γυναικόπαιδα που βρέθηκαν στο χωριό, περίπου 155 κάτοικοι, την ίδια ημέρα, φυλακίστηκαν στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου. Στους έγκλειστους μοιράστηκαν αριθμοί με « σειρά προτεραιότητας » για εκτέλεση σε περίπτωση επίθεσης από αντάρτες.

Μεταξύ των μελών της τετραμελούς επιτροπής ήταν και ο θείος μου: Φαμίσης Κωνσταντίνος (Ντούλας), του Νικολάου και της Ευαγγελίας, γεννηθείς το 1892, ετών 55, άγαμος, Βλάχικης καταγωγής, ο οποίος στις 26 Οκτωβρίου μαζί με την ομάδα ανδρών του χωριού, προφανώς τα μέλη της επιτροπής, βρήκαν τραγικό – φρικτό θάνατο, από την πυρπόληση της κατοικίας – μαγειρείο.

Επάνω ο αείμνηστος Φαμίσης Κωνσταντίνος θύμα πυρπόλησης…..

Τα παραπάνω στοιχεία και περιγραφές έδωσε η αείμνηστη Μιστάρα στον Σωτήριο Φαμίση, πατέρα μου, στην προσπάθεια του αναζήτησης του αδελφού του Φαμίση Κωνσταντίνο (Ντούλα). Η κ. Μιστάρα παρέμεινε με την άρρωστη μητέρα της στο χωριό, κρυμμένη στην οικία της. Διεσώθησαν και οι δύο, από τις φρικαλέες βαρβαρότητες των Γερμανών.

Το σπίτι της οικογένειας Νικολάου και Ευαγγελίας Φαμίση στην Καστανιά, στη θέση ¨Γεωργωμάνου¨ στην είσοδο του χωριού, που χρησιμοποιήθηκε ως μαγειρείο και παρατηρητήριο από τους Γερμανούς. Κατά την αναχώρηση τους οι Γερμανοί το πυρπόλησαν.

Το αφιέρωμα αυτό προς τους Νεκρούς του Ολοκαυτώματος της Καστανέας έχει ως δίδαγμα τις αρετές του Βλαχόφωνου ελληνισμού και των υπολοίπων κατοίκων, την φιλοπατρία τους, στοιχεία που, «τα έχουμε και σήμερα ανάγκη για να ξεπεράσουμε την κρίση».

Την Κυριακή 24 του Οκτώβρη, οι κρυμμένοι στο δάσος Καστανιώτες, βρέθηκαν περικυκλωμένοι από τους Γερμανούς, οι οποίοι χωρίς δισταγμό άρχισαν να πυροβολούν, αδιακρίτως. Ο απολογισμός εκείνης της ημέρας 46 νεκροί από τον άμαχο πληθυσμό.

Την Δευτέρα 25 Οκτωβρίου συνεχίσθηκε η καταστροφή του χωριού. Εν τω μεταξύ οι ίδιοι, (οι Γερμανοί ), συνέχισαν να μεταφέρουν στην Καλαμπάκα μεγάλες ποσότητες από λάφυρα, (κυρίως τιμαλφή).

Την Τρίτη 26 Οκτωβρίου ανήμερα του Αγίου Δημητρίου η Καστανιά παραδόθηκε στις Φλόγες. Πυρπολήθηκαν 194 σπίτια και 266 αχυρώνες, τα καταστήματα και το σχολείο του χωριού. Εκτός από τις υποδομές του χωριού καταστράφηκε και σπάνιο λαογραφικό υλικό 400 ετών, από την εποχή του Διονυσίου Πύρρου. Διασώθηκε μόνο η εκκλησία του Αγίου Αθανασίου (του 18ου αιώνα) και το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, που είναι τα κύρια εκκλησιαστικά μνημεία του χωριού.

Επάνω ο αείμνηστος Φαμίσης Κωνσταντίνος με τους γονείς του.

Πρέπει να τονιστεί ότι η Καστανιά πλήρωσε το μεγαλύτερο τίμημα σε αριθμό αθώων θυμάτων σε σύγκριση με όλες τις άλλες κοινότητες της Πίνδου. Υπέστη τις μεγαλύτερες καταστροφές, χύθηκε πολύ αίμα, δικαιούται τουλάχιστον τον σεβασμό, τόσο από εμάς τους Έλληνες , όσο και από την παγκόσμια κοινότητα, ειδικά τώρα που περνάει η χώρα μας μια δύσκολη οικονομική κατάσταση.

Πιθανό για αρκετούς από τους αναγνώστες, μερικές από τις παραπάνω αναφορές σε ονόματα και χρονολογίες να φαντάζουν ανούσιες. Για πολλούς όμως που έζησαν το μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής τους στο χωριό ή γαλουχήθηκαν με τις ιστορίες , τις περιγραφές του πολέμου από τους επιζήσαντες, (γέροντες -γονείς ), τα γεγονότα αυτά , σημάδεψαν έντονα την ίδια τους τη ζωή.

Δεν αρκεί, μόνο, σε επετείους να θυμόμαστε το ένδοξο παρελθόν, της Πατρίδα μας και τις ηρωικές πράξεις μιας πλειάδας γενναίων προγόνων μας. Κι άλλοτε πάλι, να κάνουμε «μνημόσυνο» στην χαμένη αθάνατη ελληνική ψυχή, Σε όλους εκείνους που πρόσφεραν τα νιάτα τους και την ζωή τους «υπὲρ Πίστεως και Πατρίδος».

Σήμερα, πρέπει και επιβάλλεται να ξαναβρούμε τις ρίζες της ύπαρξης μας, της ιστορίας μας. Να ανακαλύψουμε εκ νέου την ταυτότητα μας και με αυτόν τον τρόπο να υπερασπιστούμε ή να αλλάξουμε το παρόν. Να οραματιστούμε το μέλλον και να μετουσιώσουμε το όραμα σε στόχο ζωής.

Μπορούμε να χαράξουμε μια νέα αφετηρία για την πατρίδα μας. Το έχουμε αποδείξει στο παρελθόν πολλές φορές. Και σε δυσκολότερες ιστορικές περιόδους. Μπορούμε και σήμερα. Αρκεί να είμαστε ενωμένοι και να παλέψουμε με σχέδιο και πρόγραμμα».

Σ’ αυτές τις ίδιες τις αξίες που υπηρέτησαν και μας κληροδότησαν αυτοί που σφαγιάστηκαν, ή πυρπολήθηκαν. Ας σκύψουμε, λοιπόν, στις ρίζες μας, να πάρουμε τα συστατικά που θα μας αντρειώσουν για ν’ ανθίσουν ξανά τα όσα ονειρευτήκαμε κι όσα οραματιζόμαστε για το μέλλον.

ΓΡΑΦΕΙ: Ο ΦΑΜΙΣΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

Επίκουρος Καθηγητής ΤΕΦΑΑ Τρικάλων Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. – Ιστορικός: Πτυχιούχος Πανεπιστημίου Ιστορίας Φιλοσοφίας.