Ηρακλής Φίλιος: Γενοκτονία ή εθνοκάθαρση;

Με αφορμή τις εκδηλώσεις στο Ριζαριό Τρικάλων επί τη μνήμη γενοκτονίας των ποντίων.

Με αφορμή τις εκδηλώσεις στο Ριζαριό Τρικάλων επί τη μνήμη γενοκτονίας των ποντίων.

«Η γραμμή της ελληνικής αντίστασης
στο σύγχρονο τουρκικό επεκτατισμό
αρχίζει από την αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας»

(Κων/νος Φωτιάδης, Καθηγητής Ιστορίας στο Παν/μιο Δυτ. Μακεδονίας)

Με τη χάρη και ευλογία του Άγιου Θεού και αδεία του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας κ.κ. Χρυσοστόμου, φέτος και για πρώτη φορά στο Ριζαριό Τρικάλων ο ταπεινός και ήσυχος π. Ελευθέριος Κορδάμπαλος διοργανώνει σειρά εκδηλώσεων για τη μνήμη γενοκτονίας των Ποντίων. Εκδηλώσεις που θα πραγματοποιούνται κάθε έτος στο διάστημα 18 – 19 Μαΐου.

Με αφορμή τις εκδηλώσεις αυτές επιθυμώ να εκφράσω μερικές σκέψεις σχετικά με το ζήτημα αυτό. Ήταν γενοκτονία ή εθνοκάθαρση; Είχε δίκιο ή άδικο ο Υπουργός Παιδείας κ. Φίλης όταν έκανε λόγο για κάθαρση; Έχω την πεποίθηση ότι ήταν και γενοκτονία και εθνοκάθαρση. Το ένα δεν αποκλείει το άλλο. Και φυσικά το γεγονός ότι μπορεί ένα τέτοιο δραματικό γεγονός να χαρακτηρισθεί και ως εθνοκάθαρση, δεν μειώνει σε καμία περίπτωση το έγκλημα που διεπράχθη εναντίον του ποντιακού Ελληνισμού.

Ας δούμε τώρα πως γεννήθηκαν εν ολίγοις οι έννοιες «γενοκτονία» και «εθνοκάθαρση». Πρόκειται για δύο έννοιες του 20ου αιώνα. Με μία σημαντική όμως διαφορά. Ο όρος «γενοκτονία» (genocide) δημιουργήθηκε το 1944 από τον Raphael Lemkin καθαηγητή του Πανεπιστημίου του Yale με σκοπό να περιγράψει το έγκλημα της μαζικής εξόντωσης των Εβραίων από τους Ναζί κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ως όρος εισήχθη στη διεθνή νομολογία το 1948. Είναι δηλαδή ένας νομικός όρος, όρος του Διεθνούς Δικαίου που χρησιμοποιείται στο Δίκαιο προκειμένου να περιγράψει κατάλληλα το γεγονός αυτό. Ο όρος «εθνοκάθαρση» που εμφανίστηκε με τον πόλεμο στη Βοσνία (1992 – 1995) είναι ένας όρος πιο καθημερινός, όρος της καθομιλουμένης που επιχειρεί να περιγράψει συμπεριφορές και πρακτικές.

Αξίζει να ρίξουμε μία ματιά στον ακριβή ορισμό του όρου «γενοκτονία» που δίνει ο Ο.Η.Ε.. Γενοκτονία λοιπόν θεωρείται «μια από τις ακόλουθες πράξεις που λαμβάνει χώρα με στόχο την ηθελημένη καταστροφή ή τον αφανισμό ενός μέρους ή μιας ολόκληρης εθνικής, φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας ανθρώπων: την δολοφονία μελών της ομάδας αυτής. Την πρόκληση σοβαρών σωματικών ή ψυχολογικών τραυμάτων σε μέλη της ομάδας. Την ηθελημένη επέμβαση στις συνθήκες ζωής των ομάδων αυτών, με στόχο τον φυσικό αφανισμό τους. Την επιβολή μέτρων με στόχο τον εμποδισμό των γεννήσεων εντός της ομάδας αυτής. Και τέλος την βίαιη μετατόπιση παιδιών από την ομάδα αυτή σε μια άλλη ομάδα ανθρώπων» (Διακήρυξη του Ο.Η.Ε. από την 9η Δεκεμβρίου 1948). Ενώ σύμφωνα με τα Ηνωμένη Έθνη «εθνοκάθαρση» είναι «το να καταστήσει κάποιος μια περιοχή εθνικά ομογενοποιημένη, χρησιμοποιώντας μέσα όπως τη βία και τον φόβο, προκειμένου να διώξει από την περιοχή εκείνους τους πληθυσμούς που ανήκουν σε μια άλλη εθνική ή φυλετική ομάδα».
Με μία προσεκτική ματιά στους δύο παραπάνω ορισμούς, παρατηρούμε πως το έγκλημα που διαπράχθηκε στον Πόντο (όπως και στη Μ. Ασία και με τους Αρμένιους) είναι και γενοκτονία και εθνοκάθαρση. Γενοκτονία γιατί ηθελημένα οι Νεότουρκοι ήθελαν να καταστρέψουν και να αφανίσουν τους Έλληνες του Πόντου και να τους αφανίσουν, αλλά και εθνοκάθαρση γιατί οι Νεότουρκοι ήθελαν να καταστήσουν την περιοχή του Πόντου (όπως και της Μ. Ασίας) μία περιοχή που εθνικά θα ήταν ομογενοποιημένη. Επομένως έπρεπε πάση θυσία να «καθαριστεί» ο Πόντος από κάθε ξένο προς το τουρκικό έθνος.

Ο γενοκτόνος εξοντώνει μία ομάδα γι’ αυτό που είναι, όχι γι’ αυτό που έκανε. Οι Έλληνες του Πόντου σε τίποτε δεν ενόχλησαν τους Νεότουρκους. Απλά εμπόδιζαν τα σχέδια τους για εθνική κάθαρση και γι’ αυτό σκότωσαν αυτό το ένδοξο και ηρωικό γένος. Επειδή ήταν Έλληνες και χριστιανοί. Πόσο δίκαιο είχε ο S. Huntington που μίλησε για «σύγκρουση πολιτισμών» (The Clash of Civilizations) με κριτήριο τη θρησκεία.

Οι Έλληνες του Πόντου ήταν μισητοί στους Τούρκους για πολλούς λόγους. Είχαν έναν πολιτισμό ασύγκριτο με την βαρβαρότητα των Νεότουρκων, οι οποίοι στην ουσία τι ήταν; Ένα πολεμοχαρές έθνος που ήρθε από τα βάθη της Ασίας. Καθαρά πολεμοχαρές. Δεν είχε κανένα πολιτισμό. Ο πολιτισμός του Πόντου που μύριζε Ρωμιοσύνη, αγιοσύνη και Βυζάντιο ήταν ξένος προς τους Νεότουρκους και γι’ αυτό ήθελαν να τους εξοντώσουν.

Το ίδιο και άλλα έθνη όπως οι Αρμένιοι, οι οποίο κι αυτοί υπέστησαν τη γενοκτονία. Και το γεγονός ότι συντελέστηκε ένα έγκλημα απέναντι στον πολιτισμό, το γράφει ο J. Gerard προλογίζοντας το βιβλίο του G. Horton «Η κατάρα της Aσίας». Γράφει λοιπόν ο Gerard: «Το ότι είκοσι αιώνες μετά Χριστόν μπόρεσε ένας μικρός και οπισθοδρομικός λαός, όπως οι Τούρκοι, να διαπράξει τέτοια εγκλήματα εναντίον του πολιτισμού και της προόδου του κόσμου, είναι ένα ζήτημα που θα έπρεπε να κάνει όλους τους ευσυνείδητους λαούς να σταθούν και να σκεφθούν».

Ο καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας του Α.Π.Θ. Ιάκωβος Μιχαηλίδης που έτυχε να τον έχω καθηγητή στο Πανεπιστήμιο όπου σπούδαζα, έχει πει για τη γενοκτονία των Ποντίων: «Εδώ μιλούμε για ένα συγκλονιστικό γεγονός. Για τον αφανισμό του μεγαλύτερου μέρους του ελληνορθόδοξου μιλιέτ της Ανατολής και όχι μόνο αυτού… αυτά τα οποία έγιναν ήταν εγκλήματα εναντίον της ανθρωπότητας». Και γεννάται το ερώτημα. Γιατί η Τουρκία δεν έχει καταδικαστεί;

Υπάρχουν δύο αρχές, οι οποίες ευνοούν την Τουρκία και δεν καταδικάζεται για τα εγκλήματα που διέπραξε μέσα από τη μαζική εξόντωση και τον αφανισμό του ποντιακού Ελληνισμού. Η πρώτη είναι η αρχή «nullum crimen, nulla poena sine praevia lege» (κανένα έγκλημα, καμία ποινή χωρίς προηγούμενο νόμο). Η αρχή αυτή απαγορεύει την αναδρομική ισχύ ποινικών νομικών διατάξεων και την συνακόλουθη επιβολή ποινών για πράξεις που κατά το χρόνο εκτέλεσης τους δεν θεωρούνταν ποινικά αδικήματα. Επομένως αφού τα εγκλήματα έγιναν πριν ο όρος «γενοκτονία» κατοχυρωθεί νομικά και ο όρος αυτός έχει νομική ισχύ από το 1948 και μετά, στην ουσία δεν υφίσταται νομικά κάποιο αδίκημα για την Τουρκία.

Υπάρχει και μία δεύτερη αρχή, σύμφωνα με την οποία στο ποινικό δίκαιο παραβάτες ποινικών νόμων μπορεί να είναι τα φυσικά πρόσωπα. Κράτη, οργανισμοί (και γενικά νομικά πρόσωπα) είναι αδύνατο να είναι υπόλογα για οποιοδήποτε έγκλημα. Επομένως το τουρκικό κράτος πάλι ευνοείται από αυτή τη νομική διάταξη.

Το τουρκικό κράτος δεν αναγνωρίζει τη γενοκτονία των Ποντίων. Για τις εκδηλώσεις μνήμης που πραγματοποιούνται στην Ελλάδα το τουρκικό ΥΠ.ΕΞ. έχει δηλώσει: «Οι δραστηριότητες που πραγματοποιούνται και φέτος στην Ελλάδα με αφορμή την ‘’δήθεν’’ ημέρα μνήμης των Ποντίων, στηρίζονται σε ισχυρισμούς που δεν συμβαδίζουν με την ιστορική πραγματικότητα και σε ηθικώς προβληματική στάση που στερείται επιστημονικής βάσης… τέτοιες πρωτοβουλίες προκαλούν βλάβη στις προσπάθειες για την ανάπτυξη των σχέσεων και της συνεργασίας μεταξύ του τουρκικού και του ελληνικού λαού». Οι δηλώσεις αυτές γίνονται τη στιγμή που διαπρεπείς Τούρκοι ιστορικοί διαμηνύουν προς κάθε κατεύθυνση πως στον Πόντο ο Ελληνισμός υπέστη γενοκτονία. Μάλιστα έχει γραφτεί ένα εξαιρετικό βιβλίο από τον Χάρη Τσιρκινίδη με τίτλο «Επιτέλους τους ξεριζώσαμε» (φράση που είπε ο Κεμάλ Ατατούρκ στις 13 Αυγούστου 1923) και περιλαμβάνει μεταξύ των άλλων αδιάψευστα γαλλικά πολιτικά, στρατιωτικά και διπλωματικά αρχεία της εποχής εκείνης που μιλούν για γενοκτονία και περιγράφουν τη βαρβαρότητα και τις βαναυσότητες των Νεότουρκων.

Ο Πόντος είναι ένας τόπος που αναδύει ευωδία Ελλάδας και Χριστού. Είναι μαρτυρικός τόπος, αγιο – πατημένος και ευωδιάζει ελληνικό πολιτισμό και ορθοδοξία. Η διεθνής κοινότητα αναγνωρίζει τη γενοκτονία τόσο του ποντιακού Ελληνισμού όσο και των Αρμενίων. Η Τουρκία φυσικά και δεν πρόκειται να αυτό – αναιρεθεί μέσα από την αναγνώριση της πραγματικότητας όπως προκύπτει από τα ιστορικά έγγραφα και ντοκουμέντα.

Ωστόσο οι Έλληνες είμαστε περήφανοι για την ιστορία μας που γράφεται με αίμα. Περήφανοι για τον πολιτισμό τόσο της αιματοβαμμένης και άγιας γης του Πόντου και της Ασίας, όσο και για πλήθος μαρτύρων που ανέδειξαν αυτοί οι άγιοι τόποι. Αιωνία η μνήμη των ηρώων μας.

Ηρακλής Φίλιος
Πτυχιούχος του Τμήματος Βαλκανικών Σπουδών Φλώρινας
iraklisf@theo.auth.gr