Θα μπορούσε να είναι ο συνεχιστής της θεολογίας των Καππαδοκών Πατέρων και μεγάλος Πατέρας. Εξάλλου, το έπραξε με συνέπεια και πράγματι υπήρξε συνεχιστής αυτής της θεολογίας, της θεολογίας του προσώπου, της ευχαριστιακής θεολογίας, της χριστιανικής οντολογίας, του φιλοσοφικού και πατερικού λόγου. Είχα την ευλογία από το έτος 2019, πριν από την έναρξη της πανδημίας, να έχω επικοινωνία μαζί του μέσω επιστολογραφίας. Απαντούσε ο ίδιος και μάλιστα ιδιοχείρως. Ο λόγος του απλός, συγκεκριμένος. Απαντούσε πάντοτε με καλοσύνη, ευγένεια, αγάπη και έβγαζε μία πραότητα. Σεβάσμιος Ιεράρχης. Ιεράρχης με ύφος και ιεροπρέπεια πατερική. Σεμνός και ταπεινός Ιεράρχης.
Η προσφορά του στα θεολογικά γράμματα ανεκτίμητη. ‘’Ο σπουδαιότερος ορθόδοξος θεολόγος του 20ου αιώνα μέχρι και σήμερα’’, όπως σημείωσε χθες 1 Φεβρουαρίου Η Α.Θ.Π. ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος. Αξίζει να μελετήσει κανείς το θεολογικό του έργο. Στηρίχτηκε στη θεολογία των Τριών Καππαδοκών Πατέρων και εξήρε τη σπουδαιότητα του προσώπου, διδάσκοντας και γράφοντας για το πρόσωπο στην ορθόδοξη θεολογία. Υπέρμαχος της θεολογίας του προσώπου, έννοια την οποία οι Καππαδόκες πήραν από την αρχαιοελληνική φιλοσοφία όπου είχε την έννοια του προσωπείου, ταυτίζοντας την με τον όρο υπόσταση. Μάλιστα, ο ίδιος θα τολμήσει στον θεολογικό λόγο ακροβατώντας θεολογικά, όπως θα ‘λεγε ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος. Ο Μητροπολίτης Περγάμου θα επαινέσει τους Καππαδόκες Πατέρες για το σθένος τους να ‘’καινοτομοῦν τά ὀνόματα’’. Όπως θα σημειώσει ο ίδιος ‘’η σημασία ενός δόγματος δεν μπορεί αν έγκειται απλώς και μόνο στο ότι πρόκειται περί δόγματος’’.
Θέλω να σταθώ σε μία συνέντευξη μας με τον συντοπίτη μας Δρ. Φιλοσοφίας και Θεολογίας Ιωάννη Πλεξίδα το έτος 2017 στην Πεμπτουσία. Αναφερόμενος στο πρόσωπο του Γέροντος Περγάμου, σημείωνε τα εξής: ‘’…η προσπάθεια που κάνει ο μητροπολίτης Περγάμου προχωρώντας στη λεγόμενη «νέο-πατερική σύνθεση» ανοίγει σημαντικές προοπτικές στη σύγχρονη θεολογική σκέψη. Θέλοντας να ξεπεράσει το φαινόμενο του λεγόμενου «πατερικού φονταμενταλισμού», όπως ο ίδιος το αποκαλεί, την αναγωγή, δηλαδή, του γράμματος μιας συγκεκριμένης πηγής, συγκεκριμένα των εκκλησιαστικών συγγραφέων, σε απόλυτο κριτήριο, θεωρεί ότι η σύγχρονη θεολογία οφείλει να ξεφύγει από τη στείρα εμμονή στα πατερικά κείμενα, εμμονή που αποτελεί έκφραση ακραίου συντηρητισμού… διερωτάται: «…γιατί εγώ σήμερα να μη χρησιμοποιήσω μια καινούργια λέξη; Γιατί πρέπει σώνει και καλά τη λέξη αυτή να τη βρω στους Πατέρες;» Η υπέρβαση της πατερικής σκέψης δεν σημαίνει την άρνηση ή την απόρριψή της, αλλά τη δυναμική αφομοίωσή της. Πρόκειται για ένα άνοιγμα στην προοπτική του σήμερα ή καλύτερα, στην προοπτική του αύριο. Όσο ιερό και αν είναι το παρελθόν, γεγονός το οποίο δεν αμφισβητείται, δεν μπορεί και δεν πρέπει να ανάγεται σε αντικείμενο απόλυτου θαυμασμού. Θεωρώ ότι ο μητροπολίτης Περγάμου επιδιώκει την έξοδο της σύγχρονης ορθόδοξης θεολογίας από μια κακώς νοούμενη παραδοσιοκρατία, η οποία εμποδίζει και αποθαρρύνει κάθε καινούργια και ανανεωτική δημιουργική προσπάθεια. Είναι προφανές ότι επιθυμεί τον απεγκλωβισμό της σύγχρονης θεολογικής σκέψης από το παρελθόν. Η θεολογία σήμερα οφείλει να χρησιμοποιήσει με «σεβασμό το παρελθόν… αλλά πρέπει επίσης να προσπαθήσει να προσαρμόσει το παρελθόν στο παρόν, συνδυάζοντάς το δημιουργικά με ό, τι ο σύγχρονος κόσμος έχει πετύχει ή προσπαθεί να πετύχει», όπως ο ίδιος λέει’’.
Τα 2016 η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου εξέδωσε έναν Τόμο με τίτλο ‘’Πρόσωπο, Ευχαριστία και Βασιλεία του Θεού σε ορθόδοξη και οικουμενική προοπτική’’, Τόμο Ευχαριστίας προς το πρόσωπο του Γέροντος Περγάμου. Αξιόλογοι καθηγητές από Πανεπιστήμια όλου του κόσμου στην έκθεση των κειμένων τους συνδέουν το πρόσωπο του Μητροπολίτη Περγάμου με όσα θεολογικά θέματα (θεολογία του προσώπου, ευχαριστιακή εκκλησιολογία, η έννοια του πρωτείου, θεολογική οικολογία κ.ά.) ασχολήθηκε και μελέτησε ο ίδιος. Ο Τόμος αυτός παρουσιάστηκε στη Θεσσαλονίκη το έτος 2017 από αξιόλογους πανεπιστημιακούς καθηγητές μεταξύ των οποίων ο αγαπητός φίλος π. Ιωάννης Χρυσαυγής (Αρχιδιάκονος του Οικουμενικού Θρόνου και Θεολογικός Σύμβουλός της Α.Θ.Π. του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου). Ο Οικουμενικός Πατριάρχης σημειώνει στον Τόμο: ‘’Εἰς μία ἐποχήν σημαντικῶν ἐσωτερικῶν καί ἐξωτερικῶν προκλήσεων διά τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, ὁ Ἱερώτατος Μητροπολίτης Περγάμου Ἰωάννης συνέβαλε καθοριστικῶς, ὥστε ἡ ὀρθόδοξος θεολογία νά λειτουργήσῃ ὡς θεολογία ἐν διαλόγῳ, ἀποδεικνύων μάλιστα ὅτι ἡ καθ’ ἡμᾶς θεολογία δύναται μετ’ ὑπευθυνότητος νά διαλεχθῇ πρός τόν σύγχρονον κόσμον, πρός τήν ἐπιστήμην καί τόν πολιτισμόν, παραμένουσα πιστή εἰς τήν Παράδοσιν τῶν Πατέρων’’.
Αποχαιρετούμε τον μεγάλο Πατέρα της Εκκλησίας με μεγάλο πόνο αλλά και με τη βεβαιότητα πως ο θεολογικός του λόγος τώρα μετουσιώνεται σε ουράνια βιωματική εμπειρία μετοχής στα έσχατα και δη στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, μιας και ‘’με τα έργα του συνέβαλε στην διαμόρφωση μιας ορθόδοξης ευχαριστιακής εκκλησιολογίας της κοινωνίας, στηριζομένης στην πατερική παράδοση, καθώς και στην αποδέσμευση της ορθόδοξης εκκλησιολογίας από την ‘’βαβυλώνεια αιχμαλωσία’’ του σχολαστικισμού και του ατομικού ευσεβισμού’’, όπως επισημαίνει στον Τόμο ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Σηλυβρίας κ. Μάξιμος.
Ο Δάσκαλος μας Μητροπολίτης Γέρων Περγάμου κ. Ιωάννης συνεχίζει να ζει στην αιωνιότητα. Εδώ, σ’ εμάς κάτω συνεχίζει να ζει μέσα από το θεολογικό του λόγο και έργο. Για το τέλος, θα κλείσει ο ίδιος. Μέσα από τη δική του γραφίδα, όταν σημείωνε στον παραπάνω Τόμο τα εξής σχετικά με την ‘’εμπαθής πολεμική’’ και τον ‘’αυτάρεσκο μονόλογο’’, όπως έγραφε, στον οποίο αρέσκονταν οι σταυρωτές του. ‘’Ένα από τα μεγάλα διδάγματα που επέτρεψε ο Κύριος να μάθω στην ζωή μου, όχι χωρίς δυσκολία και κόστος προσωπικό, είναι ότι το έργο του καθενός μας δεν καταξιώνεται ούτε απαξιώνεται από την κρίση των ανθρώπων, αλλά από εκείνην του Θεού. Και η κρίση του Θεού δεν εκφράζεται μέσα από την εφήμερη δημοσιότητα, αλλά χρειάζεται χρόνο για να εκδηλωθεί – χρόνο ιστορικό και, τελικά, εσχατολογικό… Ας προσεγγίζουμε με φόβο Θεού τόσο την δική μας προσφορά όσο και την προσφορά των άλλων. Αν αυτό που καταθέτουμε είναι αληθινό, όση λάσπη και αν πέσει επάνω του, ο Θεός θα το αναδείξει, αν δε είναι ψεύτικο και κίβδηλο, θα αφανιστεί. Με γνώμονα το δίδαγμα αυτό απέφυγα στην ζωή μου, όσο μπορούσα, την θεολογική αντιδικία. Προτίμησα τον ούτως ή άλλως συνεσταλμένο χρόνο της ζωής μου να τον αναλώσω θετικά, καταθέτοντας, όχι αναιρώντας, και μάλιστα όταν αυτό που θα έπρεπε να αναιρέσω είχε να κάνει είτε με την εμπαθή κριτική είτε με την προσωπική προβολή και υστεροφημία’’.
Καλό παράδεισο. Καλή Ανάσταση.
Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (Θεολόγος, Βαλκανιολόγος)
Εφημέριος Διάβας – Ι.Μ. Σταγών και Μετεώρων
