Από τον Ορφανοϊωάννη του 14ου αιώνα στον Αρφαντογιάννη τού σήμερα – Του Σπυρίδωνος Βλιώρα

Βορειοδυτικά της Καλαμπάκας, στη θέση 39.7107038, 21.6204574, ανάμεσα από τους βράχους Μπάντοβα και Αμπάρια, βρίσκεται ένας μακρόστενος βράχος (80 Χ 17 μέτρων) με κατεύθυνση από τα βορειοανατολικά προς τα νοτιοδυτικά. Πρόκειται για το βράχο με το όνομα Αρφαντογιάννης ή Αλφαντογιάννης.¹

Το όνομα του βραχωνυμίου θα μπορούσε να προέρχεται από το ανθρωπωνύμιο Αρβανιτογιάννης, όπως για παράδειγμα λεγόταν ο αρματολός της Λιβαδιάς στις αρχές του 19^ου αιώνα, ο Ἀρβανιτόγιαννος, όπως τον αναφέρει ο Κασομούλης, ο οποίος είχε ως πρωτοπαλίκαρά του τον Αθανάσιο Διάκο και τον Γιάννη Γκούρα.

Θα μπορούσε δηλαδή να ζει στο Καστράκι ή στην Καλαμπάκα κάποιος Γιάννης με αρβανίτικη ή αρβαντοβλάχικη καταγωγή, κι επειδή θα έκανε συχνά τη διαδρομή από το μονοπάτι που ένωνε Καλαμπάκα και Καστράκι από τη χαράδρα αυτή μεταξύ των βράχων Μπάντοβα και Αμπάρια θα έδωσε τ’ όνομά του.

Μπορεί επίσης να ήταν κάποιος Αρβανιτογιάννης / Ἀρβανιτόγιαννος που πολέμησε (κοντά) στο σημείο εκείνο, στην περίοδο της βλαχάβειας επανάστασης ή άλλοτε, όπως για παράδειγμα ο Κλεφτογιώργης, που έδωσε τ’ όνομά του στα δύο βραχωνύμια νοτίως του Αρφαντογιάννη.

Μας φαίνεται όμως πιθανότερο το βραχωνύμιο Αρφαντογιάννης να προέρχεται από έναν Σταγινό (Καλαμπακιώτη) τού 14^ου αιώνα, τον Θεόδωρο Ορφανοϊωάννη.

Θεόδωρος Ορφανοϊωάννης

Στα μέσα περίπου του 14^ου αιώνα μ.Χ. «κεφαλή» του κάστρου / της τειχισμένης πόλης των Σταγών ήταν ο Θεόδωρος Ορφανοϊωάννης.

Κεφαλή

Ο τίτλος «κεφαλή», που αντικατέστησε σταδιακά από τον 13^ο αιώνα τον τίτλο του δούκα, χωρίς όμως να γίνει και επίσημος τίτλος της βυζαντινής αυλικής ιεραρχίας, δηλώνει τον ανώτατο λειτουργό της επαρχιακής διοίκησης, ενώ κατά τον 14^ο αιώνα ο φέρων τον τίτλο της κεφαλής κατείχε την πολιτική και στρατιωτική αρχή της επαρχιακής διοικητικής ενότητας του «κατεπανικίου» και σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως του Ορφανοϊωάννη, την πολιτική και στρατιωτική αρχή ενός κάστρου.

Εκτός από την πολιτική και στρατιωτική εξουσία, η κεφαλή είχε, μέχρι τα μέσα του 15^ου αιώνα που διήρκεσε ο θεσμός, ενίοτε και τη δικαστική εξουσία.

1333–1336: Ορισμός Ορφανοϊωάννη ως κεφαλής στο κάστρο Σταγών

Στα 1333 ο βυζαντινός αυτοκράτορας Ανδρόνικος Γʹ Παλαιολόγος, μετά τον θάνατο του Στέφανου Γαβριηλόπουλου, «διέταξε τον διοικητή της Θεσσαλονίκης Μιχαήλ Μονομάχο να οδηγήσει τα αυτοκρατορικά στρατεύματά του στη Θεσσαλία. Ο αυτοκράτορας έφθασε εκεί σύντομα και μέσα σε διάστημα λίγων εβδομάδων οι θεσσαλικές πόλεις, μέχρι τα καταλανικά σύνορα στο νότο, απαλλάχθηκαν από την ηπειρωτική φρουρά και αποδόθηκαν στο Βυζάντιο.»

Την ίδια χρονιά επισκέφθηκε τα Τρίκαλα —και μάλλον και τους Σταγούς / Καλαμπάκα— ο ίδιος ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Γʹ, αποκαθιστώντας την βυζαντινή κυριαρχία σε όλη τη Θεσσαλία.

Τον Μάρτιο του 1336 ο Ανδρόνικος Γʹ Παλαιολόγος «ἀπέλυσε» αρκετά χρυσόβουλα ευεργετικά για την περιοχή: υπέρ της Επισκοπῆς Σταγών, υπέρ της μονής Παναγίας Ελεούσας Λυκουσάδας, υπέρ της μονής του Αγίου Γεωργίου των Ζαβλαντίων, υπέρ της μονής Θεοτόκου της Ακαταμαχήτου των Μεγάλων Πυλών και ενδεχομένως υπέρ της μονής Ολυμπιώτισσας.

Στα πλαίσια της διοικητικής αναδιοργάνωσης και της αποκατάστασης της βυζαντινής κυριαρχίας στη Θεσσαλία, την περίοδο αυτή (1333–1336) πρέπει να τοποθετήθηκε κεφαλή του κάστρου των Σταγών ο Θεόδωρος Ορφανοϊωάννης. Πράγμα που σημαίνει πως πρέπει να είχε γεννηθεί στα τέλη τού 13^ου ή στις αρχές τού 14^ου αιώνα.

Για την πλήρη μελέτη με τις παραπομπές, τους χάρτες και τις εικόνες επισκεφθείτε την διεύθυνση www.academia.edu/87347191 ή www.vlioras.gr.