Βασίλης Αγγέλης: Ιστορική αναδρομή στην παντοδυναμία και τη μετάλλαξη του καπιταλισμού και η αντιμετώπιση του

Προσπαθώ να εξηγήσω την σημερινή σκληρή οικονομική πραγματικότητα στην Ελλάδα, Ευρώπη αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο υπό το πρίσμα της οικονομικής ιστορίας που κάποτε είχα σπουδάσει!

Τι άλλαξε, τι αλλάζει και τι θα αλλάξει. Η υφήλιος μέχρι το 1990 είχε μια ισορροπία. Ήταν η περίοδος του ψυχρού πολέμου. Το δυτικό μπλόκ από τη μια πλευρά ,το ανατολικό απ’ την άλλη. Δούλευε όμως . Σημαντικούς πολέμους δεν είχαμε. Το δυτικό μπλόκ φοβούμενο του αντιπάλου δέους είχε ως αρχή την ελεύθερη αγορά , δηλαδή καπιταλιστικό σύστημα στην οικονομία , διατηρούσε όμως το κοινωνικό Κράτος και το Κράτος δικαίου.

Το ανατολικό μπλοκ έχοντας ως βάση την κρατική οικονομία και με βάση τον άνθρωπο- προλετάριο, προσπαθούσε να φτάσει στον κομμουνισμό. Σημειωτέον ότι οι χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού δεν έφτασαν ποτέ στον ιδεώδη κομμουνισμό και πάντα δήλωναν ότι βρίσκονται στο δρόμο για τον κομμουνισμό. Οι ιδεολογικές, πολιτικές και οικονομικές κόντρες μεταξύ αυτών των δύο συστημάτων πολλές. Ο ψυχρός πόλεμος ήταν και οικονομικός. Υπήρχε όμως η ισορροπία στην υφήλιο. Φτάσαμε στην δεκαετία του 1980 -1990. Η Δύση συνέχιζε την καπιταλιστική οικονομία πάντα με κοινωνικό πρόσωπο.

Ο υπαρκτός σοσιαλισμός εφαρμόζοντας δογματικά την μαρξιστική θεωρία,μη έχοντας εναλλακτικές στην αντιμετώπιση των οικονομικών προβλημάτων , βρήκε κυριολεκτικά μπροστά του έναν τοίχο. Δεν είχε ιδεολογικούς, πολιτικούς και οικονομικούς ελιγμούς αντιμετώπισης κυρίως των οικονομικών προβλημάτων του συστήματος, μέρα με τη μέρα στερούσε από τους λαούς αγαθά καθημερινότητας κι όλα αυτά με τη χρήση της δογματικής θεωρίας της δικτατορίας του προλεταριάτου που νομιμοποιούσε οτιδήποτε το αυταρχικό και αντιλαϊκό, σε αντίθεση με την δύση που εφάρμοζε τον καπιταλισμό, δηλαδή την οικονομία της αγοράς που όταν έβρισκε εμπόδιο ή έπεφτε σε κρίση μεταλλασσονταν με πολιτικές παρεμβατισμού ή φιλελεύθερες πολιτικές και ξεπερνούσε την κρίση και έτσι έβρισκε τον δρόμο του.

Τελικα επιβίωνε .

Πάντοτε όμως έως τότε ο καπιταλισμός είχε κοινωνικό πρόσωπο, στηριζε τον λαό, το Κράτος δικαίου και πρόνοιας.

Ήρθε λοιπόν η δεκαετία του 1980 -1990. Στην Σοβιετική Ένωση εκλέχτηκε γενικός γραμματέας ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Βλέποντας την αδιέξοδο της δογματικής εφαρμογής του υπαρκτού σοσιαλισμού, αποφάσισε να κάνει μεταρρυθμίσεις. Μεταρρυθμίσεις όμως που δεν ήταν προδιαγεγραμμένες στη μαρξιστική θεωρία.

Επέλεξε λοιπόν την λεγόμενη” περεστρόικα” στον οικονομικό τομέα που εν ολίγοις ήταν μια μικρή μετακίνηση στην ελεύθερη αγορά και την μικρό ιδιοκτησία, με σκοπό να υπάρχουν και να παράγονται από ιδιώτες καθημερινά αγαθά που ήταν αναγκαία στις σοσιαλιστικές κοινωνίες και που έλειπαν. Ως εδώ όλα καλά. Χρειάζονταν μεταρρυθμίσεις Ταυτόχρονα το δεύτερο σκέλος των μεταρρυθμίσεων αφορούσε την ελευθερία λόγου ,την ονομαζόμενη “γκλασνοστ”. Εκεί έκανε το μεγα παιδαριώδες πολιτικό λάθος του , διότι έδωσε την ελευθερία λόγου σε ένα λαό καταπιεσμένο ,σε ένα λαό που είχε καθημερινές στερήσεις σε βασικά αγαθά. Το λάθος του αυτό δεν εξηγείται με την κοινή λογική.

Ήξερε ότι η ελευθερία λόγου θα σαρώσει το σοσιαλιστικό σύστημα. Τελικά κατάφερε και έπεισε τους σκληροπυρηνικούς κομμουνιστές του Κρεμλίνου για το αναγκαίο των μεταρρυθμίσεων. Όμως η ελευθερία λόγου σε συνδυασμό με τις στερήσεις καθημερινότητας ,έβγαλαν τον κόσμο στους δρόμους και εκεί πλέον χάθηκε κάθε έλεγχος που σιγά σιγά οδηγηθηκαμε στην διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και την εγκαθίδρυση του καπιταλισμού σε όλες τις χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ. Σε αντίθεση βέβαια με την Κίνα ,όπου εκεί ξεκίνησε πρώτα η αντίσταση κατά του υπαρκτού σοσιαλισμού .

Ήταν το καλοκαίρι του 1989 στην πλατεία Τιεν α μεν από Κινέζους φοιτητές! Η αντίσταση αυτή καταπνίγηκε στο αίμα. Το σοσιαλιστικό σύστημα επιβίωσε. Τόλμησαν όμως οι Κινέζοι να κάνουν οικονομικές μεταρρυθμίσεις, δεν έδωσαν όμως ελευθερία λόγου και κατάφεραν έτσι να κρατήσουν το κομμουνιστικό σύστημα και χρόνο με το χρόνο φτάσαμε στη σημερινή Κίνα. Για μένα ο κομμουνισμός δεν πέθανε , απλά κοιμάται. Θα ξυπνήσει κάποτε σε άλλους χρόνους και άλλες εποχές και ίσως να κουμπώνει καλύτερα ως σύστημα στην ανθρωπότητα.

Όμως σήμερα στη μνήμη του κόσμου, αλλά και στην πράξη , ο κομμουνισμός ή μάλλον ο υπαρκτός σοσιαλισμός δεν είναι εφαρμόσιμος. Ηττήθηκε.Η οικονομία της αγοράς νίκησε κατά κράτος. Ο καπιταλισμός νίκησε. Όμως, ποιο είδος καπιταλισμού νίκησε; Σίγουρα ο καπιταλισμός με κοινωνικό πρόσωπο.

Με παρεμβατισμό του Κράτους όταν χρειάζονταν ή φιλελεύθερες κατά περίπτωση πολιτικές έχοντας πάντα ως θεμέλια βάση τον λαό , το Κράτος δικαίου και πρόνοιας. Αυτός ο καπιταλισμός ήταν ο αντίπαλος του κομμουνισμού.Σιγά, σιγά ο καπιταλισμός μη έχοντας απέναντι του το αντίπαλο δέος ή τον φόβο του κομμουνισμού ,άρχισε να μεταλλάσσεται. Από τον καπιταλισμό με κοινωνικό πρόσωπο, χρόνο με το χρόνο, ο πλούτος συγκεντρώθηκε και συγκεντρώνεται στα χέρια λίγων .Το κέρδος πάνω από όλα. Μια μεταλλαγή του καπιταλισμού χωρίς αντίπαλο. Τα καρτέλ ελέγχουν τις αγορές, ελέγχουν την ανάπτυξη, ελέγχουν την παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι!

Η κατάσταση αυτή είναι σε εξέλιξη και θα χειροτερεύει χρόνο με το χρόνο χωρίς όριο και χωρίς πάτο. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται ” άκρατος καπιταλισμός” ή το ακραίο πρόσωπο του καπιταλισμού. Όπου βρίσκει έδαφος , όπου βρίσκει αδύνατες οικονομικά χώρες και προφανώς όπου βρίσκει πρόθυμες κυβερνήσεις ,το κεφάλαιο μας δείχνει τα δόντια του. Άλλωστε είναι στην ανθρώπινη φύση η κυριαρχία ανθρώπου σε άνθρωπο ή διαφορετικά η πάλη των τάξεων. Δυστυχώς και η χώρα μας είχε και έχει όλες τις προϋποθέσεις υποδούλωσης της στον άκρατο καπιταλισμό.

Το μεγάλο χρέος και η εξάρτηση μας , η φτωχό ποίηση του Ελληνικού λαού μετά από τρία επώδυνα μνημόνια και η μετατόπιση του πλούτου στα χέρια λίγων, αλλά κυρίως η πρόθυμο ποίηση της νυν Ελληνικής Κυβέρνησης επί έξι συναπτά έτη να στηρίζει οικονομικές πολιτικές άκρατου καπιταλισμού μας φέρνει στο σήμερα της ακρίβειας , της υφαρπαγής του πλούτου και του μόχθου του Έλληνα, την εκμετάλλευση και την μείωση της μικρομεσαίας τάξης με κλονισμό του Κράτους δικαίου και του Κράτους πρόνοιας. Και είμαστε ακόμη στην αρχή αυτής της μετάλλαξης. Θαρθουν και χειρότερα εκτός και εάν κάτι αλλάξει.

Προς το παρόν ο άκρατος καπιταλισμός σαρώνει, δεν έχει αντίπαλο, ούτε μπορεί η ηττημένη κομμουνιστική και η σοσιαλιστική θεωρία σε ιδεολογικό , οικονομικό ή πολιτικό επίπεδο να είναι το αντίδοτο. Η αντίσταση στον άκρατο καπιταλισμό πρέπει να γίνει μέσα από τον καπιταλισμό με κοινωνικό πρόσωπο. Ένα μοντέλο που το γνωρίζουμε, που δούλεψε, που μας μεγάλωσε με λίγα μεν, με αξιοπρέπεια δε. Χρειαζόμαστε έναν” δούρειο ίππο” στην ψυχή και στο σώμα του άκρατου καπιταλισμού και αυτό είναι ο καπιταλισμός με κοινωνικό πρόσωπο, με Κράτος δικαίου, κοινωνική πρόνοια, κρατικό παρεμβατισμό ή φιλελεύθερη πολιτική κατά περίπτωση. Διαφορετικά δεν υπάρχει μέλλον όπως το ξέραμε.

Απλά ,κάποια στιγμή και σίγουρα όχι στην εποχή που ζούμε, θα επαναληφθεί η ιστορία με επαναστάσεις και αλλαγές! Οπότε, ας είμαστε σε εγρήγορση.

Τα όσα σήμερα συμβαίνουν, τα όσα ζούμε ,είναι αποτέλεσμα της ανισορροπίας που δημιουργήθηκε με τη πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού και το μονοπώλιο της καπιταλιστικής οικονομίας, χωρίς αντίπαλο. Το φάρμακο τουλάχιστον στον αιώνα που ζούμε, δε βρίσκεται σε κομμουνιστικές ή σοσιαλιστικές θεωρίες και πολιτικές, αλλά μέσα στον καπιταλισμό και λέγεται αγώνας για καπιταλισμό με κοινωνικό πρόσωπο!

Βασίλης Αγγελης Δικηγόρος – Ιστορικός